Excuses voor het Nederlandse slavernijverleden: de grootste misvattingen ontkracht

De Nederlandse Staat is van plan op 19 december excuses aan te bieden voor het slavernijverleden. Een historische stap, denkt Joyce Sylvester, voorzitter van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme. Maar er is ook nog een hoop voor nodig om de excuses op een juiste manier vorm te geven, volgens haar.

Hoewel de excuses honderdvijftig jaar op zich hebben laten wachten, komen ze nu te gehaast, menen verschillende Surinaamse organisaties - waaronder de Nationale Reparatie Commissie Suriname (NRCS) en Vereniging Ons Suriname (VOS). Ze noemen de excuses haastig en eenzijdig, en geven aan dat er een risico bestaat dat nabestaanden de excuses niet kunnen accepteren. Wat is er aan de hand?

Onlangs is onze minister-president Mark Rutte naar Suriname afgereisd. Even later volgde een delegatie van de Tweede Kamer. ‘Je zou denken dat zo’n belangrijke datum als 19 december, dat je die (het moment en de invulling ervan, red.) met elkaar hebt afgestemd en dat je afspraken hebt gemaakt over de inhoud’, vertelt Joyce Sylvester, voorzitter van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme, in Buitenhof. Dat is kennelijk niet of onvoldoende gebeurd. ‘Laten we ons niet vergissen: als er excuses gemaakt gaan worden dan is die toon heel belangrijk, maar ook wat die excuses inhouden. Dus ik mag hopen dat die communicatie van twee kanten adequaat is verlopen.’

Sylvester hoopt dat deze zorgen serieus worden opgepakt: ‘Dit signaal uit Suriname moeten we heel erg serieus nemen. We kunnen het ons niet permitteren dat een verzoeningspoging na 150 jaar uitloopt op een disaster. Dat zou echt heel erg zijn.'

In Suriname wordt daarom veelvuldig verwezen naar de datum van 1 juli 2023, de dag waarop de slavernij precies 150 jaar geleden werd afgeschaft. ‘Vanuit Surinaamse zijde wordt er gezegd dat ze niet betrokken zijn (in het proces van excuses maken, red.), het te haastig gaat en het liever op 1 juli door de koning wordt gedaan. Dat geeft mij het signaal dat er ruis op de lijn is; dat het niet helemaal goed op elkaar afgestemd is.’ Nederland en Suriname (en de delen van Caribisch Nederland, waarvoor de excuses ook zullen gelden) moeten dus met elkaar om tafel, en snel. ‘Kijken wat er nog te repareren valt en samen met elkaar die boodschap formuleren: hoe moeten die excuses eruitzien? En hoe ga je die periode daarna met elkaar verder?’

'Excuses maak je omdat je wilt dat ze worden aanvaard.’ En dat kan maar één keer en moet daarom heel zorgvuldig gebeuren. ‘Je kunt het wel goed bedoelen, maar als het niet zo wordt opgepakt en als de boodschap niet zo wordt ontvangen, dan bereik je nog niks.’

Er werden twee onderzoeken ingesteld: een over de wijze waarop de excuses aangeboden kunnen worden waarbij 'rekening wordt gehouden met de tot slaaf gemaakte nazaten', legt Joancy Breeveld bij Op1 uit. Het andere onderzoek gaat over de rol van de overheid, de voormalige regering, in de slavenhandel. Beide onderzoeken zouden  worden meegenomen in het maken van de excuses, maar deze zijn nog niet afgerond. 

‘Het gaat niet alleen om de inhoud, het gaat ook om de tone of voice’, weet Sylvester. Woorden dienen zorgvuldig te worden gekozen. Het gaat namelijk ook om de periode daarna, benadrukt ze. ‘Hoe ga je weer met elkaar verder? Verzoening, excuses, maar ook die periode daarna: hoe ga je om met discriminatie en racisme? Dus luistert het heel nauw hoe je die boodschap van de excuses invult.’

Na excuses volgen – naar alle waarschijnlijkheid – ook herstelbetalingen. Er wordt gesproken over tweehonderd miljoen euro. Anderen hebben het over enkele miljarden. ‘Wat mij betreft gaat het niet om individuele rechtszaken en herstel, maar om herstel als samenleving, als collectief.’ De herstelbetalingen zouden ten goede moeten komen aan een specifiek doel. ‘Ik denk dat het goed is om te bedenken waar je geld aan wil besteden. Je kunt het hebben over bedragen, maar je moet het met name hebben over waar je het geld inhoudelijk aan wil besteden: onderwijsprogramma’s, educatie, misschien gezondheidszorg of armoedebestrijding. Begin nou eerst vanuit die inhoud te praten over wat je wil doen en koppel er dan een bedrag aan.’

Honderdvijftig jaar later, het klinkt wellicht ver weg. Maar in een individuele familiegeschiedenis is het nog heel recent. In het geval van Sylvester gaat het over de vader van de opa van haar vader. Een man, met de naam Cornelius Sylvester, die in 1828 werd geboren in Coronie, een kokosdistrict aan de Atlantische kust van Suriname. De opa van haar vader, die de naam Alexander Silas draagt – en dus de zoon is van Cornelius – werd in de familie geboren op 12 april 1876 (een kleine drie jaar na de volledige afschaffing van de slavernij) en is daarmee de eerste vrije die werd geboren in de familie Sylvester. ‘Hij is voor ons het symbool van hoop.’

Een geschiedenis werkt door, weet Sylvester. Zo ook het slavernijverleden. ‘Wat je eigenlijk zou willen is een samenleving met gelijke kansen. Overal zijn er beoordelingsmechanismen, dat begint al op de lagere school - met bepaalde toetsen, (…) als je gaat studeren moet je gaan hospiteren - daar kom je ook bijna niet doorheen, want iedereen zoekt iemand als kamergenoot die op hem of haar lijkt. Zo gaat het maar door. Ik vind het heel erg belangrijk om discriminatie en racisme als doorwerking van de slavernij, en stereotiepe beelden die over en weer leven van elkaar aan diggelen te slaan.’ Er is een rechtstreeks verband tussen de slavernij toen en discriminatie en racisme nu, weet Sylvester. ‘Het gaat echt om stereotiepe beelden die mensen van elkaar hebben. Dat sluipt ook in beoordelingsmechanismen. Iedereen weet natuurlijk van de algoritmes en de toeslagenaffaire. Maar het zit overal in de samenleving. (…) we lopen allemaal rond met die beelden en het is heel hard nodig dat we die aan diggelen slaan om met elkaar verder te kunnen. Het afbreken van die stereotypen.’