Waarom zijn Zwarte Piet en blackface racistisch?

‘Het probleem met blackface is dat het is ontstaan in de tijd van slavernij en kolonialisme’, vertelt historica Elisabeth Koning in De Nieuws BV. Ze deed jarenlang onderzoek naar dit fenomeen, waar ook Zwarte Piet onder valt. ‘Het is, ook nu, beladen en nooit onschuldig.’

Bij blackface schminken witte mensen hun gezicht zwart en hun lippen overdreven rood, om zwarte mensen belachelijk te maken. Zwarte Piet hoort in datzelfde rijtje thuis. ‘Het gaat over een vorm van racisme’, aldus Mitchell Esajas, medeoprichter van The Black Archives.

'Stereotypen dragen bij aan negatieve beeldvorming'
‘Ze zetten een karikatuur neer van zwarte personen met stereotypen die vaak voorbijkomen, zoals dom en slecht Nederlands praten’, vertelt Koning. Dat ziet ze ook terug bij Zwarte Piet. Die wordt volgens haar vaak als domme knecht van Sinterklaas neergezet. ‘Die stereotypen dragen bij aan negatieve beeldvorming en daarmee aan racisme.’

In blackface-optredens staat het zogenaamde contrast tussen de witte beschaving en zwarte onbeschaafdheid centraal, aldus Koning in haar onderzoek naar blackface. De acts in minstrel shows, die in de negentiende eeuw ontstonden, waren gebaseerd op stereotypen over zwarte mensen. Zo werden zij vaak vergeleken met apen.

Zwarte Piet mogelijk geïnspireerd op kindslaven
De bedenker van Zwarte Piet, Jan Schenkman, bleek een groot liefhebber van deze optredens te zijn. In 1850, slechts drie jaar na het eerste blackface-optreden in Nederland, deed Zwarte Piet zijn intrede in het sinterklaasfeest.

Volgens Koning is het goed mogelijk dat het uiterlijk van Zwarte Piet is geïnspireerd op dat van kindslaven uit de zeventiende eeuw.

‘Mensen zien het als een aanval op hun identiteit en cultuur als je zo’n traditie bevraagt’
‘Het probleem met blackface is dat het is ontstaan in de tijd van slavernij en kolonialisme’, licht ze toe aan de hand van haar boek Zwart op Wit.Dat schreef ze samen met NRC-journalist Wilfred Takken. ‘Die stereotypen werden gebruikt om zwarte mensen te onderdrukken en slavernij en kolonialisme te rechtvaardigen. Daarom is blackface, ook nu, beladen en nooit onschuldig.’

‘Veel mensen zien het sinterklaasfeest nog steeds als een onschuldig feestje, helemaal niet bedoeld om zwarte mensen te imiteren’, aldus Mitchell Esajas van The Black Archives. 'Terwijl het voortkomt uit een lange geschiedenis van kolonialisme en slavernij, waar we hier in Nederland weinig tot niks over leren op school en in musea. Mensen begrijpen die link vaak niet en zien het dan als een aanval op hun identiteit en cultuur als je zo’n traditie bevraagt.’

Doordat blackface is gecreëerd door witte mensen, vindt Esajas dat zij een stukje verantwoordelijkheid horen te nemen. Hij helpt hen daarbij door context te geven bij verschillende vormen van blackface. ‘Gelukkig hebben we de afgelopen tien jaar wel verandering gezien en is blackface niet meer zo geaccepteerd.’

Zo is het Sinterklaasjournaal sinds 2019 Zwarte Piet-vrij. ‘Van die rare blackface moeten we maar eens af’, vond presentatrice Dieuwertje Blok in 2015 al. ‘Het sinterklaasfeest staat of valt niet bij die zwarte kleur.’

Met Kick Out Zwarte Piet brengt antiracismeactivist Esajas aanpassingen aan de sinterklaastraditie. Hier ontving hij dit jaar een lintje voor. Dat kon rekenen op lof, maar ook veel racistische reacties met het n-woord, “zwartjoekel” en teksten als “Hij is verantwoordelijk voor het vernietigen van onze cultuur.” Drie mensen hebben uit protest zelfs hun lintje teruggegeven. ‘Het feit dat er zo gereageerd wordt, zie ik ook als een compliment’, vertelt hij in De Nieuws BV. Hij licht toe: ‘Dit laat zien dat het werk dat wij doen – helaas – nog nodig is.’

‘Er zijn helaas ook mensen die de link nog steeds niet zien. Je kan niet ontkennen dat blackface toch vrij problematisch is. Dat voortschrijdende inzicht is iets wat wij iedereen gunnen.’