Hoe zit het met de acceptatie van Roma en Sinti?

Naast de Joden is geen enkel volk zo vaak vervolgd als de Roma- en Sinti-volkeren. Hoe staat het er nu voor met de acceptatie van Roma en Sinti in Nederland?

‘Sinti zijn al honderden jaren in West-Europa. Roma zijn hier later gekomen, vaak in de twintigste eeuw, en komen vaak uit Midden- en Oost-Europa’, legt Kemal Rijken, historicus, politicoloog én schrijver van het boek Roma, uit in Vroeg!. Toch worden zij lang niet altijd geaccepteerd in Nederland.

Momenteel mist er een gestroomlijnd beleid in Nederland. Wel zijn woonwagenbewoners, Roma en Sinti vertegenwoordigd in partij- en verkiezingsprogramma’s van onder meer BIJ1 en DENK. Zo vindt DENK onder andere dat er in Nederland specifieke aandacht moet zijn voor antiziganisme: racisme en discriminatie tegenover Roma- en Sinti-volkeren. BIJ1 gaat zorgen ‘dat gemeenten doordrongen zijn van het gelijkwaardigheidsprincipe in het contact met Roma, Sinti en woonwagenbewoners’.

Nu is de Nederlandse overheid nog ‘heel ambtelijk richting minderheden, Sinti en Roma en woonwagenbewoners’, vindt Rijken. Als voorbeeld noemt hij het uitsterfbeleid, dat in 2008 werd ingevoerd: elke door sterfte vrijgekomen standplaats zou worden geschrapt op het woonwagenkamp. ‘Hoe haal je het in je hoofd om geen standplaatsen meer te maken voor de kinderen van deze mensen, die op deze manier willen leven en daarvoor kiezen?’ Omdat dit beleid discriminerend is, werd het tien jaar later afgeschaft. ‘Den Haag kreeg vanuit Europa op de kop.’

‘We zijn gewoon een nomadisch volk, dat altijd over de aarde heeft getrokken’, vult Mike Smit aan. Hij is Sinti en secretaris van Woonwagenbelangen Nederland. ‘Men moest zich maar aanpassen aan de Nederlandse manier van leven, normaliseren. Dat heeft natuurlijk ook weer diepe wonden geslagen.’

In de Tweede Wereldoorlog werden Roma en Sinti vervolgd. Zigeuners – zoals de Roma en Sinti destijds nog werden genoemd – moesten van SS-leider Heinrich Himmler worden vernietigd. Dat schreef hij in 1942 in een brief aan Arthur Seyss-Inquart, die Nederland min of meer bestuurde namens de nazipartij. Dat resulteerde in de Zigeunerrazzia van 16 mei 1944, waarbij Roma en Sinti uit woonwagenkampen werden gezet, vertelt Rijken. Tijdens de razzia werden 578 Roma en Sinti opgepakt en naar Kamp Westerbork gestuurd.

Eén van hen was de overgrootmoeder van Smit. ‘Dat heeft een groot stempel op ons zijn gedrukt’, vertelt hij. ‘Het heeft een grote wond achtergelaten. Je draagt het toch met je mee en je hebt een aangeboren wantrouwen.’ Van de 578 opgepakte Roma en Sinti werden er uiteindelijk 245 gedeporteerd naar Auschwitz en vermoord. ‘Dat is een relatief kleine groep, vergeleken met de 103.000 Nederlandse Joden, maar niet minder erg’, aldus Rijken.

In de jaren na de oorlog heeft de overheid weinig gedaan om de band met de Roma en de Sinti te herstellen, vindt Smit. Zo mochten Roma en Sinti pas in 2019 een krans leggen tijdens de Nationale Dodenherdenking.

In de jaren vijftig kwamen er vanuit de overheid ontevreden signalen over de Sinti en Roma. ‘Die zouden asociaal en afwijkend gedrag vertonen’, vertelt Rijken. Dat Roma en Sinti allemaal criminelen zouden zijn is een grote misvatting, volgens hem. ‘Het merendeel doet mee in de samenleving, heeft werk en houdt zich niet met dergelijke zaakjes bezig.’ Ondanks die misvattingen werd er in 1968 een woonwagenwet ingevoerd. De overheid verbood Roma en Sinti om rond te trekken en dwong hen om in grote woonwagenkampen te gaan wonen.

‘Deze mensen wilden dit zelf helemaal niet’, schrijft Sunita Biharie, voormalig fractievoorzitter voor SP Apeldoorn, op Joop. Roma en Sinti zagen dit segregatiebeleid vanuit de overheid niet zitten. ‘Ze zijn immers reizigers, hechten zeer aan hun vrijheid en met z’n allen in een grote groep “vastgezet” op een enkele plek paste dan ook niet bij hen.’

De woonwagenwet had overigens niet het gewenste resultaat. ‘Het zorgde voor achteruitgang, in plaats van vooruitgang’, aldus historicus, politicoloog en schrijver Rijken. Zo ontstonden er conflicten tussen families die elkaar niet kenden en werden oververtegenwoordigde beroepsgroepen, zoals automonteurs, kapot geconcurreerd. Daardoor werd de weg naar criminaliteit verleidelijker. Pas dertig jaar later werd de woonwagenwet afgeschaft.

Het beleid dat in de loop der jaren is uitgevoerd ‘zijn uiteindelijk allemaal facetten die gewoon hebben gezorgd voor een bepaalde discrepantie tussen de woonwagenbewoner en de overheid’, concludeert de secretaris van Woonwagenbelangen Nederland. ‘Als je niet geaccepteerd wordt, is er ook gewoon weinig vertrouwen naar een overheid.’