Hoe is het om te leven op een woonwagenkamp?

Theatermaker Giovanni Brand groeide op op een woonwagenkamp. Hoe is dat en met welke vooroordelen krijg je te maken?

Giovanni Brand herinnert zich de tijd bij zijn oma, die Roma is en op een woonwagenkamp woont, als ‘een speeltuin waarin alles mocht’, vertelt hij in De Nieuws BV. Ook aan de feestjes, met zijn neefje die volkszanger is, heeft hij warme herinneringen. Ondanks die fijne tijd, kreeg hij ook te maken met vooroordelen.

Al op jonge leeftijd hoorde Brand allerlei misvattingen over het woonwagenkamp: de armoedegrens zou hoog liggen en bewoners zouden crimineel gedrag vertonen en niet te vertrouwen zijn. ‘Dat is iets wat diepgeworteld zit en dat krijg je er bijna niet uit.' Kemal Rijken, historicus, politicoloog én schrijver van het boek Roma, ontkracht die vooroordelen in Vroeg!: ‘Het merendeel doet mee in de samenleving, heeft werk en houdt zich niet met dergelijke zaakjes bezig.’

Bij Brand hebben alle vooroordelen rondom woonwagenbewoners inmiddels een activisme opgeroepen, maar als klein jochie negeerde hij die vooroordelen. ‘Dat soort momenten hebben er wel voor gezorgd dat ik zelf soms ook met een andere bril ben gaan kijken, omdat ik ook bij de wereld buiten het woonwagenkamp wilde horen.’ Zijn activistische kant komt terug in zijn voorstelling Zanger zonder volk. Daarin speelt hij een jongen die zich probeert te ontworstelen aan het woonwagenmilieu waarin hij opgroeit. ‘Die ziet de tradities binnen zijn gemeenschap en ziet dat daar ook veranderingen in moeten komen, om los te breken van alle vooroordelen.’

Roma en Sinti wilden in eerste instantie helemaal niet in een woonwagenkamp wonen. ‘Ze zijn immers reizigers, hechten zeer aan hun vrijheid, en met z’n allen in een grote groep “vastgezet” op een enkele plek paste dan ook niet bij hen’, schrijft Sunita Biharie, voormalig fractievoorzitter voor SP Apeldoorn, op Joop. ‘We zijn gewoon een nomadisch volk, dat altijd over de aarde heeft getrokken’, vult Mike Smit aan in Vroeg!. Hij is Sinti en secretaris van Woonwagenbelangen Nederland. Maar de overheid verbood Roma en Sinti in 1968, door de invoering van een woonwagenwet, om nog rond te trekken en dwong hen om in een woonwagenkamp te gaan wonen. Zij zagen dit segregatiebeleid vanuit de overheid zelf niet zitten. ‘Men moest zich maar aanpassen aan de Nederlandse manier van leven, normaliseren. Dat heeft natuurlijk ook weer diepe wonden geslagen.’ 

De woonwagenwet had overigens niet het gewenste resultaat. ‘Het zorgde voor achteruitgang, in plaats van vooruitgang’, aldus Rijken. Zo ontstonden er conflicten tussen families die elkaar niet kenden en werden oververtegenwoordigde beroepsgroepen, zoals automonteurs, kapot geconcurreerd. Daardoor werd de weg naar criminaliteit verleidelijker. Pas dertig jaar later werd de woonwagenwet afgeschaft.

Woonwagenbelangen Nederland is al enige tijd de schakel tussen woonwagenbewoners en lokale overheden en behartigt hun belangen om woonwagenkampen in stand te houden. Zo streden zij tegen het uitsterfbeleid, dat in 2008 werd ingevoerd: elke door sterfte vrijgekomen standplaats op het woonwagenkamp zou worden geschrapt. Omdat dit beleid discriminerend is, werd het tien jaar later afgeschaft. Rijken: ‘Hoe haal je het in je hoofd om geen standplaatsen meer te maken voor de kinderen van deze mensen, die op deze manier willen leven en daarvoor kiezen?’