‘Belast de rijken’, is het zo simpel?

De afgelopen dertig jaar wordt de kloof tussen arm en rijk alsmaar groter. Daarom stelt democraat-congreslid Alexandria Ocasio-Cortez voor rijken meer belasting te laten betalen. Maar is dat wel de oplossing?

‘The medium is the message. Mode is een medium. En ik wil deze mogelijkheid gebruiken om ook een boodschap over te brengen’, aldus democraat-congreslid Alexandria Ocasio-Cortez, oftewel AOC. Haar boodschap: ‘Tax the rich.’ De tekst staat in grote rode letters op haar sneeuwwitte avondjurk gekalkt. Ze draagt de jurk tijdens het prestigieuze Met Gala, een jaarlijks benefiet voor het New Yorkse Metropolitan Museum of Art's Costume Institute.

‘Het is tijd voor kinderopvang, gezondheidszorg en klimaatactie, voor iedereen. Belast de rijken’, zet AOC haar boodschap kracht bij via Instagram. De leus is de strijdkreet van een gelijknamige beweging die aanroept tot ‘het repareren van een fundamenteel gebroken en gemanipuleerde economie, zodat deze voor iedereen gaat werken, niet alleen voor de superrijken en bedrijven’.

AOC is niet de enige die vindt dat de rijken meer belasting moeten betalen. Onderzoek in 21 OESO-landen wijst uit dat meer dan de helft van de inwoners vindt dat hun overheid de rijken meer belasting zou moeten laten betalen om met dat geld armere landgenoten te ondersteunen, schrijft NU.nl in 2019. In Nederland ligt het percentage nog hoger dan dit gemiddelde, namelijk op vijfenzestig procent. Ook is er steun uit onverwachte hoek: de (aller)rijksten willen zélf meer belasting betalen. Vorige zomer doet een groep miljonairs en miljardairs - zoals Disney-erfgenaam Abigail Disney en oprichter Jerry Greenfield van ijsmerk Ben & Jerry's - uit verschillende landen, waaronder Nederland, het verzoek om substantieel en permanent meer belasting te mogen betalen.

De oorsprong van dit probleem ligt in de jaren 80, wanneer het startschot voor de scheefgroei in Nederland wordt gegeven, zo bepleit Sander Heijne, schrijver van het boek Fantoomgroei en maker van het programma Scheefgroei in de Polder. Sindsdien moeten we, volgens Heijne, steeds harder werken voor steeds minder. ‘Er werd gedacht dat als je zorgt dat de rijken rijker worden en bedrijven winst kunnen maken, dat die rijkdom doorsijpelt in alle gelederen van de samenleving.’ Dat wordt trickle-down-economics genoemd. ‘Een politiek idee dat destijds door Ronald Reagan (voormalig president van de Verenigde Staten), Margaret Thatcher (voormalig premier van het Verenigd Koninkrijk), maar ook door voormalig minister-president Ruud Lubbers wordt omarmd. Daar is de gedachte ontstaan dat als je bedrijven en hun aandeelhouders minder belast er meer doorsijpelt.’ Maar zo werkt het in de praktijk niet. ‘Die rijken worden wel rijker, maar die rijkdom stroomt niet door naar de werkvloer.’

De oplossing lijkt simpel, in de woorden van AOC: tax the rich. ‘Belastingen zijn op zich een geschikt middel om geld te herverdelen.’ En het is, volgens Heijne, ook geen gek plan om rijke mensen belasting naar rato te laten betalen. ‘Geld moet je natuurlijk halen waar het zit, en waar het de minste pijn doet als je het belast’, aldus Heijne. Maar volgens Heijne is er voorzichtigheid gebaat bij de uitspraak van AOC. ‘Belast de rijken klinkt bijna als een radicale leus. Ik zou zeggen: hef gewoon eerlijk belasting over iedereen die geld verdient. Trek dat wat gelijker. Ongeacht hoe dat geld verdiend wordt. Ik wil graag verbinden. Als je zegt: tax the rich, dan creëer je direct een wij-zij-gevoel.’

Eerlijke belastingen, dus. ‘Als het gaat over tax the rich in Nederland, laten we dan beginnen met iedere euro die verdiend wordt gelijk te belasten. Of het nou uit vermogen komt, uit het verhuren van huizen, uit aandelen, of uit arbeid.’ Want de manier waarop de belasting op vermogen nu geregeld is nodigt - volgens ambtenaren - uit tot belastingontwijking en draagt daarmee bij aan de vermogensongelijkheid, zo schrijven zij. ‘We vinden het heel normaal om belasting te betalen over onze inkomsten, maar als het dan over vermogen gaat zijn we het helemaal niet gewend, terwijl dat bij uitstek om rijke mensen gaat.’ Doen we dat niet dan moeten werkenden hoogstwaarschijnlijk nog meer belasting betalen om de kas te spekken. Andersom is ook waar dat meer vermogensbelasting leidt tot minder inkomstenbelasting voor werkenden. Oftewel: tax the rich, niet de werknemers.

Maar is dertig jaar scheefgroei daarmee te stutten? Heijne denkt van niet. ‘De oplossing ligt niet alleen in belastingen; die ligt op een heleboel plekken. Het is een hele set aan maatregelen: schijnconstructies - zoals we die kennen van Uber of Deliveroo, waar mensen op freelancebasis werken en dus nooit de sociale zekerheden zullen krijgen die horen bij een vast contract - aanpakken met wetgeving.’ Ook is een verandering in het denken nodig. Welvaart kan niet langer dienen als graadmeter voor welzijn, vindt Heijne. ‘Als je naar de troonrede luistert, dan zie je de koning – en we weten natuurlijk allemaal wie die woorden voor hem heeft geschreven – benadrukken dat het heel fijn is om in Nederland te wonen en dat het goed gaat met de economie. Vervolgens noemt hij een hele rits aan dingen, zoals de toeslagenaffaire en de krapte op de woningmarkt, die heel veel impact hebben op het welzijn van mensen. In het maatschappelijk debat is er wel steeds meer aandacht voor welzijn, maar je ziet dat we in beleid nog heel eenzijdig op de economische groei zitten.’ Maar het begint allemaal bij de vraag: vinden we die scheefgroei problematisch? Willen we dat rechttrekken?’