Hoezo weten we zo weinig over het Nederlandse slavernijverleden?!

‘Onze collectieve herinnering van het slavernijverleden is veel te eenzijdig’, vindt media- en cultuurwetenschapper Reza Kartosen-Wong. Waarom?

'De pijn zit hem in het feit dat zoveel verhalen nog steeds niet vertelt worden. Dat zoveel zaken nog onbekend zijn, dat zoveel feiten onder het tapijt geschoven zijn', vertelt Janice Deul in De Nieuws BV. De mode-activist schreef daarom het boek Keti Koti. Tijdens deze dag op 1 juli, ook wel Dia di Abolishon genoemd, wordt jaarlijks stilgestaan bij de formele afschaffing van de slavernij in Suriname en op de Nederlandse Antillen. Dit jaar 150 jaar geleden. 'Het is een verhaal dat op verschillende manieren vertelt moet worden', vindt Deul. 'Herdenken, eren, stil staan en empoweren, dat is in mijn optiek de hoofdzaak.'

‘Er is de laatste tijd – terecht – veel meer aandacht gekomen voor de trans-Atlantische slavenhandel waarin Nederland een groot aandeel heeft gehad’, vertelt historicus en schrijver Martin Bossenbroek in Buitenhof. Maar het Nederlandse slavernijverleden is breder dan dat.

Wat is de trans-Atlantische slavenhandel?
‘Als we aan het slavernijverleden denken, dan overheerst toch het beeld van de trans-Atlantische slavenhandel’, vertelt media- en cultuurwetenschapper Reza Kartosen-Wong in De Nieuws BV. Hiermee wordt de driehoekshandel tussen Europa, West-Afrika en Amerika in de zestiende tot en met de negentiende eeuw bedoeld.

Wat is de Oost-Afrikaanse slavenhandel?
‘Die trans-Atlantische driehoekshandel had een pendant (tegenhanger, red.) in de Indische Oceaan’, aldus historicus Bossenbroek: de Oost-Afrikaanse slavenhandel. ‘Met Zanzibar als het brandpunt van de slavenhandel in de tweede helft van de negentiende eeuw.’

Aan de oostkust ging het er overigens anders aan toe dan aan de westkust. ‘Afro-Arabische slavenhandelaren gingen zelf diep het binnenland in om hun slachtoffers te maken.’ De tot slaaf gemaakten werden ook ingezet voor de ivoorhandel.

‘De slavernij in Afrika is nog veel omvangrijker, veel triester en complexer geweest dan de trans-Atlantische slavenhandel’, concludeert Bossenbroek. Die handel telde uiteindelijk ruim vijfentwintig miljoen tot slaaf gemaakten. In de trans-Atlantische slavenhandel zijn naar schatting twaalf miljoen tot slaaf gemaakten vervoerd.

Wat is de Aziatische slavenhandel?
Naast de trans-Atlantische en Oost-Afrikaanse slavenhandel had Nederland ook een groot aandeel in de Aziatische slavenhandel. ‘De slavernij in "De Oost" (voormalig Nederlands-Indië, red.) is omvangrijker geweest en duurde langer dan die in “De West” (Suriname en de Antillen, red.)’, vertelt schrijver Reggie Baay in De Nieuws BV. ‘Het is een heel raar fenomeen dat een bepaald deel van onze slavernijgeschiedenis weggelaten is uit ons collectief geheugen.’

Hoe kan dat?
Er zijn volgens hem meerdere redenen waarom we maar weinig weten van de Aziatische slavenhandel. De trans-Atlantische slavenhandel had een internationale samenwerking, waardoor er meer zichtbaarheid voor is in de (Europese) geschiedenis. De Aziatische slavenhandel daarentegen was meer besloten. Daarnaast wordt ‘De West’ meer geassocieerd met slavenhandel, ‘De Oost’ met handel in kruiden en specerijen. ‘Maar om die handel te maken, waren tot slaaf gemaakten nodig’, aldus Baay. De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) was hierbij geen lieverdje: de handel ging gepaard met genocide, uitbuiting, oplichting en roof, onderzocht journalistiek platform De Correspondent. 660.000 tot ongeveer een miljoen mensen werden door de VOC tot slaaf gemaakt en vanuit plekken in Azië en de Indische Oceaan naar Indonesië gebracht. De West-Indische Compagnie bracht ongeveer 600.000 tot slaaf gemaakten vanuit West-Afrika naar Suriname en de Cariben.

Bij het Aziatische slavernijverleden wordt volgens Kartosen-Wong weggekeken, omdat de Aziatische gemeenschap zich veel minder uitspreekt dan de Surinaamse en Antilliaanse gemeenschap. ‘De oudere generatie met Indische afkomst heeft het idee geïnternaliseerd (eigengemaakt, red.) dat hun Europese afkomst beter is dan hun Indonesische achtergrond. Dat hangt samen met schaamte.’ Overigens kijkt de jongere generatie kritischer naar de geschiedenis. Kartosen-Wong hoopt op verandering en erkenning van het slavernijverleden, maar erkent dat er nog een lange weg te gaan is.