Zijn de mensenrechten van verpleeghuisbewoners geschonden?

Nu de coronamaatregelen langzaamaan versoepelen wordt pijnlijk duidelijk wat deze de afgelopen maanden hebben aangericht. Grote economische schade, maar ook onherstelbare mentale schade bij inwoners van verpleeghuizen.
 
Maandenlang waren ze afgesloten van de buitenwereld. Contact met naasten werd zo veel mogelijk beperkt. Nu is bezoek in bijna alle verpleeghuizen weer mogelijk. Nu wordt duidelijk wat de impact is geweest op de (mentale) gesteldheid van de bewoners.

Ook de dementerende moeder van Marlene van der Kooi zat maanden alleen opgesloten in een verpleeghuis. En dat was een grote overgang. Eerder kwam er iedere dag iemand bij haar. ‘Ik bezocht haar elke dag en als ik het niet deed dan ging mijn man of mijn zus. Elke dag. Dat was ook echt nodig, om haar bij de les te houden.’ Toen de moeder van Van der Kooi de diagnose dementie kreeg was het advies van de geriater eenduidig: veel bewegen, veel slapen, goed eten en bezoek. ‘Ik houd haar bij de les. Ik doe alle dingen die in de zorginstelling niet vanzelfsprekend zijn. Namelijk een gesprek, de politiek bespreken, de krant doornemen, boeken doornemen en heel veel wandelen, iedere dag wandelen’, aldus Van der Kooi in Op1.

Ingrijpende maatregel
Ouderenpsycholoog Sarah Blom waarschuwde begin april al voor de gevolgen van de ingrijpende maatregel om de verpleeghuizen te sluiten. Want het bezoek is juist zo belangrijk voor deze mensen. ‘Voor ons is het een patiënt waar wij met liefde de best mogelijke inzet voor tonen, maar we zijn natuurlijk nooit een moeder of een zus of een broer. Via bezoek kan iemand zichzelf beleven. Je ziet in die zin de identiteit van mensen afbrokkelen.’

Logischerwijs was Van der Kooi erg ontdaan van het feit dat ze haar moeder niet meer kon bezoeken. ‘Ik was heel boos. Ik heb heel veel brieven geschreven; het is niet in het belang van mijn moeder dat het huis dichtging. Zelfs met corona is het niet in het belang van mijn moeder, ze is daar zelf ook van overtuigd. (…) Maar dat hielp allemaal niks. Je kan roepen wat je wil, maar het blijft dicht.’

Achteruitgegaan
Zoals Van der Kooi vooraf al had ingeschat heeft deze periode veel impact gehad op haar moeder. ‘Ze is cognitief wel behoorlijk achteruitgekacheld kan ik wel zeggen. (…) De eenzaamheid, het niet aangesproken worden als mens maar als patiënt, het niet aangesproken worden als moeder of als oma; dat heeft enorme consequenties voor een mens.’  

Ook Michaéla Schippers herkent zich in het door Van der Kooi geschetste beeld. Haar moeder zat elf weken binnen in haar kamer. ‘Ze is enorm achteruitgegaan.’ Of de afweging om de verpleeghuizen op slot te doen de juiste was, is voor de moeder van Schippers simpel te beantwoorden: 'Nee.' ‘Ze zei: "Ik ga liever dood aan corona, dan zo te moeten leven".’ Naast dochter van is Schippers ook hoogleraar gedrag- en prestatiemanagement. ‘Ik noem het de corona-paradox. Gezondheid bestaat uit meer dan afwezigheid van ziekte.’ Gezondheid bestaat uit vier pijlers: goede voeding, bewegen, met elkaar in contact zijn en een doel in het leven. Veel van deze pijlers zijn de afgelopen periode onder druk komen te staan. En dat is de paradox. ‘Ze raken in een neerwaartse spiraal, waarbij hun immuunsysteem ook wordt aangetast en ze dus vatbaarder worden voor ziektes. Heel veel van die mensen komen om het leven door eenzaamheid en verkommering. Dat noemen we dan hartfalen. Maar dat hart wordt niet meer met liefde verwarmd, en daarom faalt dat hart.’ Wat er nu is gebeurd noemt ze onmenselijk. ‘Mensen zijn gemaakt om aangeraakt te worden’, volgens Schippers.

Vervolgstappen
De gevolgen zijn immens. ‘Het is echt afschuwelijk. Na de veertien weken die ze opgesloten heeft gezeten herkende ze mijn kind niet meer. Mijn zus herkende ze niet meer. (…) Ik ben lid geworden van de cliëntenraad, want al die brieven hielpen ook niet. Ik moest toch wat. En de cliëntenraad heeft besloten dat we stappen gaan nemen.’ Daarvoor is mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld in de arm genomen. En terecht, volgens Van der Kooi: ‘Het zijn ook echt mensenrechten die hier worden geschonden. Mijn moeder mag niet naar buiten, mag niet buiten een wandeling maken, geen boodschap doen, niet de straat op. Ze wordt tegen haar wil vastgehouden. De deuren gaan gewoon dicht als zij er in de buurt komt.’

Evalueren
Een dag later reageert minister Hugo de Jonge in Op1 op de situatie in de verpleeghuizen. Hij ziet in dat er ongetwijfeld fouten zijn gemaakt. Maar hij vindt het nog te vroeg om nu te kunnen zeggen of de gemaakte keuzes verkeerd zijn geweest. Hij neemt zichzelf nóg niks kwalijk. ‘In de zin van: dat je niet nu al de conclusie kunt trekken dat bepaalde besluiten niet goed waren. Ik denk dat we op enig moment heel goed moeten evalueren wat we hiervan kunnen leren, wat er goed is geweest, wat er fout is gegaan. Je zult zien: het kabinet zal fouten gemaakt hebben. We zullen vaak te vroeg zijn geweest of te laat zijn geweest, en als we al op tijd waren dan was het te veel of te weinig. Dat zal allemaal. Maar je kunt op dit moment deze conclusie nog niet op die manier trekken. Wat je wel moet doen is zorgen dat je leert van wat er in de verpleeghuizen is gebeurd en dat je klaar bent voor de tweede golf.’