Waar komen onze gendernormen vandaan?

Mannen die zich als man moeten gedragen, en vrouwen als vrouw. Waarom eigenlijk? Waarom denken we zo in hokjes?

Zie hem staan de man, omringd met andere mannen. Bier uit blik, buik vooruit en lekker getapt doen over voetbal, auto’s en andere mannendingen. Liever niet praten over je gevoel, laat dat maar aan de meiden over. Want kijk haar en de haren: met hun droge witte wijn, gejurkt, gemake-upt, gezellig. Keuvelen over droge witte wijn, jurken en make-up. O ja, en over hun gevoel: zij wel.

Een ergerlijk stukje tekst, nietwaar? Toch is het denken in gendernormen nog volop vertegenwoordigd in de maatschappij. In kleine dingen: het meisje achter de speelgoedkeuken in de Intertoys-folder, en zeker geen jongetje. Of in grote dingen: hele beroepsgroepen die mannelijk óf vrouwelijk zijn.

Mannenhokjes en vrouwenhokjes 
Journalist en filmmaker Clarice Gargard schrijft voor Joop: ‘Het wordt ons geleerd dat je biologische sekse je (gender)identiteit is. Als je met XY-chromosomen geboren wordt, ben je een man en hoor je je als zodanig te gedragen; als een dominante, uitgesproken, door testeronaangejaagde alpha male. En XX- chromosomen zijn de predispositie van een zorgdragende, zo nu en dan irrationele maar goddelijke ‘moeder de vrouw’.’

Tja, daar zit weinig speelruimte in. Iets wat Rikkert van Huisstede altijd verbaasd heeft. Hij is de man achter BOYS WON'T BE BOYS, een maatschappelijke beweging en theatervoorstelling, door de Theaterkrant omschreven als ‘een liefdevolle en openhartige collage van worstelingen met het ‘mannenhokje’.'

Op 3FM gaat hij erover in gesprek met Vera Siemons, die meteen bij de aankondiging zegt dat ze wel even een paar labels op hem gaat plakken. Plak maar raak, zegt-ie, zelf gebruikt hij ook nog weleens hokjes. ‘Maar meer om het aan andere mensen duidelijk te maken dan om het aan mezélf duidelijk te maken. Want voor mijzelf is het allemaal niet heel duidelijk.’ Wel zo realistisch, vindt hij. Want waarom zou het zo duidelijk móéten zijn? ‘Ik weet het gewoon niet precies. Ik vind het altijd heel knap als mensen zo goed weten waar ze op vallen.”

Opgelegd construct 
Gargard haalt een onderzoek uit 1993 aan, van wetenschapper Anne Fausto-Sterling - gespecialiseerd in sociale constructies en het gegeven dat het onderscheid tussen man en vrouw niet zo makkelijk in tweeën te verdelen is maar meer een fluïde continuüm is. ‘Zij stelt dat gender een sociale constructie is en we los zouden moeten breken van een eeuwenoud beeld van wat het betekent om man of vrouw te zijn: “Sekse en gender kunnen het best geconceptualiseerd worden als punten in een multidimensionale ruimte. Terwijl het voor het rechterlijk systeem beter is om enkel twee seksen te hebben, is dat voor onze collectieve biologie niet het geval.”

Een door de maatschappij opgelegd construct dus, vervlochten in de kleinste dingen. In de Lion King bijvoorbeeld, zo ondervond Van Huisstede toen hij deze onlangs zag. Hij probeerde zich te identificeren met Nala, de meisjeswelp en vond het pijnlijk: ‘Omdat zij gewoon de hele tijd achter die jongen aanloopt. Wat een raar gevoel! En wat een slecht perspectief om als vrouw de wereld in te gaan.’ Volgzaam dus, braaf achter de sterke, mannelijke leider aan.

Nogal kwalijk, vindt ook Gargard. Ze schrijft: ‘Het categoriseren van menselijke kwaliteiten en karakters als ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’ wordt problematisch wanneer een individu eigenschappen bezit die niet tot zijn of haar sekse behoren en daardoor aan zichzelf gaat twijfelen, onzeker wordt of gediscrimineerd. Zoals bij alle voorschriften die determineren wat we als mens zouden moeten zijn, worden we pas echt bevrijd en gelijkwaardig wanneer we daar zelf een keuze in hebben, zonder dat het ons benadeelt.’

Mannen in jurken 
De vraag is of we die keuze hebben? Formeel wel natuurlijk: er is geen wet die een man verbiedt om in een jurk over straat te gaan. En je hoeft als vrouw helemaal niet aan de witte wijn, in een jurk, praten over je gevoel met andere vrouwen.

Maar zó verdraagzaam is de maatschappij helaas nog niet altijd. Van Huisstede bekent dat hij weliswaar regelmatig in jurk de straat op gaat, maar dan wel alleen als hij zich goed voelt. En dat het liefst in de supermarkt in zijn (ruimdenkende) Amsterdamse buurt, tussen de bakfietsmoeders. Midden in de nacht op straat: ander verhaal. Dan kruipt hij toch liever terug in dat hokje, ook al is het de zijne niet.

Gargard schrijft: “Ik pleit niet voor het helemaal afschaffen van hokjes maar voor een verbreding ervan en acceptatie van dingen waarvan we denken dat die buiten ons bevattingsvermogen vallen.”

Dus man met jurk, gewoon de straat op. Of lekker met een blik bier en je maten over voetbal en auto’s praten. Of allebei, tegelijk. Want de ene jezelf is de andere niet.

Nederland móet eerlijker en gelijkwaardiger. Help je mee? Steun BNNVARA en doneer.