‘Hoe herkende je jouw geaardheid?’

Barbara Barend (sportjournalist)
Martina Navrátilová (voormalig proftennisster)

‘Er kwamen veel homo’s bij ons thuis over de vloer; ik kende het fenomeen. Ik wist ook dat het goed was dat ik daar als klein meisje mee in aanraking kwam. Ik was destijds enorm fan van Martina Navrátilová. Ik zag dat het belangrijk was dat er iemand was die zei wat ze vond, en kon zijn wie ze was. Toen wist ik nog niet dat die bewondering voor haar ook een andere reden had: ik ben er heel laat achter gekomen dat ik vrouwen leuk vond, ik werd pas op mijn 21ste verliefd op een meisje.’

Vera Bergkamp (D66-kamerlid)
Dynasty (serie 1981-1989, reboot vanaf 2017)

‘Heel Nederland keek naar Dynasty volgens mij. Ik ook, met mijn ouders. De serie speelt zich af in de jaren tachtig; in die tijd waren er heel weinig homoseksuele personages in films en series. Dit (Steven Carrington, red.) was een van de eerste die ervoor uitkwam dat hij homo was. In die tijd – ik was een tiener – had ik ook wel een soort worsteling: wie ben ik, van wie hou ik? Ik keek dat fragment met mijn ouders. Ik zag zijn worsteling en ik herkende het. Ik merkte toen al dat het me aangreep en dat het wat met me deed. Stevens vader reageerde in de serie niet echt prettig, in de loop van de jaren zagen we Steven worstelen met zijn seksualiteit. Ik heb begrepen dat de scriptschrijvers hem een happy gay wilden maken, maar dat onder invloed van politieke, conservatieve, religieuze krachten dat nooit het scenario is geworden.'

Hanna Bervoets (auteur)
Xena: Warrior Princess (tv-serie, 1995-2001)

‘Ik keek deze serie in het begin helemaal niet. Mijn vriendinnen keken wel, maar ik dacht dat het saai was, een beetje kinderachtig. Maar via internet kwam ik erachter dat er lesbische subtekst in de serie zat. De makers hadden er een soort codes ingestopt, een soort hints naar een verborgen subverhaal waarin Xena en Gabrielle (haar tegenpool in de serie, red.) een lesbische relatie zouden hebben. Dus mijn vriendinnen zagen gewoon een spannende fantasyserie, en ik begreep ineens dat ik deze serie heel anders kon bekijken. En als je het eenmaal door had, kon je het niet níet zien. De hele serie zat vol: hoe de actrices elkaar aankeken, hoe smachtend, als iemand alleen maar even ging zwemmen. Op een gegeven moment hadden de makers ook door dat er veel lesbische fans keken, dus zochten ze steeds plottechnische excuses om Xena en Gabrielle erotische momenten te laten beleven. Ik wist dat toen ik homo was, maar mijn omgeving niet. Het waren niet echt openlijk lesbische scènes, en daardoor was het voor mij heel erg veilig om dat te kijken en om daar fan van te zijn.’

Paul de Leeuw
Robert Long  

‘Alles van Robert Long was natuurlijk je kompas. Dit nummer gaat over dat je loopt met een meisje en denkt: dit klopt helemaal niet. Ik zat dan in mijn kamertje met mijn oranje pickup en daar draaide ik Robert Long grijs. Voor de buitenwereld was het omdat ik ontzettend van Nederlandstalige muziek hield, maar het ging mij om die boodschap. Ik was overigens ook ontzettend fan van Julien Clerc; eigenlijk kon iedereen het allang weten.’ 

Winfried Baijens (presentator)
Paul de Leeuw

‘Ik woonde als kind in Zeeuws-Vlaanderen. Ergens in 1988 kwam het nieuws dat er een optreden was van Paul de Leeuw in Terneuzen. En we zijn misschien alweer vergeten hoe ongelofelijk veel hij heeft gedaan voor de LHBTI-zaak. Hij was prikkelend, maar wat te prikkelend voor Teneuzen, want hij werd weggetreiterd tijdens zijn optreden. Ik was toen 11, dus nog niet heel erg bezig met mijn seksualiteit, maar het was zeker geen aanmoediging om uit de kast te komen.’ 

Claudia de Breij (cabaretier, auteur)
Torch Song Trilogy (film, 1988)

‘Ik denk dat ik vijftien was toen ik deze film op televisie zag. Het was volgens mij ook de eerste keer dat mijn ouders al naar bed gingen en zeiden: 'nou, blijf maar op als je wilt' – dat is ook een moment, als kind. De film greep me ontzettend aan, ik vond hem heel grappig. De film is een autobiografie van Harvey Fierstein, een homoseksuele man die optreedt als drag queen. De film volgt hem in zijn ontmoetingen en liefdesleven. Torch Song Trilogy was heel 'empowering' voor mij – daar is geen goed Nederlands woord voor. Ik zag een krachtige originele denker die doet wat hij wilde, én hij is gay. En hij is er nog trots op ook. Toen dacht ik voor het eerst: oh, misschien ben ik dat wel. En misschien is dat dus wel oké.’

Raven van Dorst
Godspeed (boek van punk-zangeres Lynn Breedlove)

‘Op 15-jarige leeftijd heb ik een exemplaar van Godspeed weten te confisqueren. Dat was voor mij het punt waarop ik dacht: hé, zo kan het ook! Het gaat over een groep lesbiennes die niet zo rooskleurig zijn zoals je in bijvoorbeeld The L Word ziet. En ik herkende me daar heel erg in. In de commerciële gayscene kon ik me helemaal niet vinden, maar dit was punk. Het ging gewoon over een stel punkwijven uit Amerika. En die zopen bier en die gingen speed snuiven. Dat rauwe en dat echte was te gek.’ 

Wielie Elhorst (LHBTI-predikant voor de Protestantse Kerk Amsterdam)
Consenting Adult (film, 1985)

‘Het was 1987 en ik liep er heel erg tegenaan dat ik homo was, want ik wilde theologie studeren. Ik wilde Heilsoldaat worden, belijdend lid van het Leger des Heils. Ik vond niet dat ik dat integer kon doen, als tenminste mijn ouders niet zouden weten hoe de vork in de steel zat. De NCRV zond dat jaar de film Consenting Adult uit, dat had ik in de radiobode gezien. Die film ging ook over een jongen van ongeveer dezelfde leeftijd als ik, die z’n ouders zou gaan vertellen dat hij homo was. We waren bij mijn grootouders en ik heb tegen hen, mijn ouders en mijn broertje gezegd: we móeten die film kijken. Met z’n allen. Ik geloof dat ik heel strak naar het scherm heb gekeken. Daarna ben ik drie dagen heel erg stil geweest, ik forceerde een gesprek. Op woensdagavond is mijn moeder naar boven gekomen, op de rand van mijn bed gaan zitten en vroeg: wat is het? Wil je dat delen? Achteraf verbaast het me nog steeds dat ik dat heb aangedurfd. Maar de nood was heel hoog.’

Hanna van Vliet (acteur)
La vie d'Adèle (Franse film uit 2013)

‘Ik vind het best wel een shock dat de eerste film waarin ik mezelf herkende uit 2013 komt. La vie d'Adèle gaat over verliefd zijn en dat dit ingewikkeld is om allerlei verschillende redenen, maar niet per se omdat het een homoseksuele liefde is. Dat verschilt van wat er nu in het algemeen te zien is, al zit er zeker verbetering in. Toch zie je vaak dat als ergens een homoseksueel personage in zit, hun seksualiteit ook meteen hun probleem of persoonlijke drama is. Dat is natuurlijk een heel schadelijk beeld voor jonge mensen die over hun seksualiteit nadenken.’

Bas Heijne (auteur)
Outrageous!  (film, 1977)

‘Ik was zeventien toen ik mijn ouders vertelde dat ik homo was. Dat viel samen met een doorbraakmoment – het was het begin van de discotijd – waarin het hele idee van homoseksualiteit plotseling een soort mainstream werd. De generatie vóór mij moest nog aanbellen bij clubs, maar plotseling werd alles heel open. En het werd heel populair, ook bij niet-homo’s. Het was plotseling heel hip. In de film Outrageous!  speelde Craig Russell een travestiet die, heel klassiek, allemaal diva’s nadeed. Marlene Dietrich en van die mensen die we allemaal vergeten zijn. Hij deed ze zó perfect na, dat hij ook heel populair werd en – volgens mij – in een uitverkocht Carré speelde, wekenlang. Het was een tijd van enorme vrijheid, waardoor ik met mijn coming out werd meegesleept in een soort stream.’

Barrie Stevens (choreograaf)
La fille mal gardée (ballet)

‘Toen ik vijftien of zestien was, zag ik dit ballet voor het eerst in Covent Garden in Londen. Op die plek ontstond een erotische gedachte in me. Ik zag daar natuurlijk prachtige jongens in maillots. Het was heel mooi, heel prikkelend. Ik merkte dat het ook iets in me wakker maakte. Ik dacht: misschien moet mijn leven zich ook in het theater gaan afspelen.’

Valentijn de Hingh (model, schrijver, DJ)
The Jerry Springer Show (talkshow, 1991-2018)

‘ The Jerry Springer Show was een programma dat heel erg op conflict geënt was, heel vervelend eigenlijk. Transgender personen die in de kast zaten kwamen daar vaak voorbij. Zij gingen daar aan hun geliefden vertellen dat ze transgender waren. Ik herinner me een transvrouw die aan haar vriend, of haar verloofde, vertelde dat ze transgender was. Dat wist hij niet. Die man werd erbij gehaald, ging op een stoel zitten en dacht: misschien wil mijn vrouw iets liefs tegen me zeggen. De vrouw zijn dan: ‘ I’m a man! ’ – heel erg recht voor z’n raap. Wat ik heel raar vond, was dat dit iets met mij te maken had, maar mijn leven zag er echt heel anders uit. Ik was vrij jong toen ik erachter kwam dat ik transgender was, ik denk een jaar of zeven, acht. Mijn ouders accepteerden mij heel erg. Ik werd een beetje gepest, niet heel erg. Maar de vrouw in The Jerry Springer Show werd echt in elkaar geslagen. Dat was mij nog nooit gebeurd. Ik was eigenlijk vooral heel boos op het publiek: waarom staan die mensen te schreeuwen en te joelen? Waarom helpt niemand haar?’

Manju Reijmer (scenarist van o.a. De slet van 6vwo)
Titus Andromedon (personage uit de serie Unbreakable Kimmy Schmidt)

‘Ik heb het heteroleven lang geprobeerd. Je probeert toch om jezelf masculien voor te doen. Maar Titus doesn’t give a fuck . Hij is gewoon zichzelf en verontschuldigt zich daar ook niet voor. Misschien had ik eerst ergens wel een afkeer voor hem, omdat het zo’n stereotiep personage is. Maar uiteindelijk vind ik dat je ook gewoon zo mag zijn en dat je je daar niet voor hoeft te schamen.’

Coos Huijsen (eerste openlijk homoseksuele parlementslid ter wereld)
De Familie Doorsnee (hoorspel, 1950-1959)

‘In De Familie Doorsnee werd een doorsnee situatie geschetst. Een doorsnee gezin: vader, moeder, opgroeiende zoon en dochter. Er was ook een winkelbediende en hij was homoseksueel – dat was vroeger nooit een thema op de radio, dus zo’n persoon bestond ook niet. Het was de eerste keer dat een homoseksueel als type op de radio kwam, en hij werd sympathiek neergezet! Dat was de kracht ervan. Je merkte wel dat hij homo was, maar op zo’n manier… je merkte dat Annie M.G. Schmidt de mensen op een prettige manier kennis wilde laten maken met homoseksualiteit. Alles werd altijd ontkend over homoseksualiteit. Ik was vijftien, zestien jaar; het deed me goed om dat te horen. Hoewel geen hond wist dat ik homoseksueel was, en het voor mij ook nog tamelijk raadselachtig was, hoe dat allemaal zou lopen.’

Vera Siemons (3FM-dj)
Christine & the Queens (popartiest uit Frankrijk)  

‘Toen ik voor het eerst hoorde van Christine & the Queens was ik direct fan. Ze maakt superaanstekelijke elektropop, maar vooral haar teksten spreken me erg aan. En als je haar ziet, zie je een hele krachtige vrouw die volgens mij volkomen lak heeft aan “de hokjes”. Dit was voor het eerst dat ik een popartiest zag waarvan ik dacht: zó kun je dus ook op het podium staan als vrouw. Toen ik uit de kast wilde komen, had ik niemand in mijn omgeving die niet hetero was. Als ik Christine dan hoor zingen over dat ze zich niet altijd in de hokjes voelde passen, denk ik: zo heb ik het zelf ook ervaren.’

Nicolaas Veul (programmamaker)
Will & Grace (serie, 2006-nu)

‘Ik zat in de kast en  Will & Grace  kwam op televisie. En ik dacht: wat is dít nou?! Ik had al gevoelens, maar het was er nog niet. Wel was er een deken van schaamte.  Will & Grace  raakte me heel erg. Oeoe, oké, dit ben ik, ben ik dit? Is dit wat ik droom ’s nachts? Het was een soort research van een nieuwe wereld, maar ik wou ook dat niemand het wist. Dus ik ging na school snel naar huis om  Will & Grace  te kijken, maar wel met een afstandsbediening in mijn hand. Want er was een heel spanningsveld met schaamte, herkenning, en afschuw. Het personage Jack McFarland is namelijk heel flamboyant, met zijn liefde voor Madonna en voor dans. Ik keek dus niet met de gedachte: eindelijk iemand zoals ik op tv. Daarvoor was er te veel schaamte. Maar de serie heeft me wel heel erg geholpen. Ik kon wel die wereld ontdekken, omdat het in mijn huiskamer kwam.’

Bowi Jong (winnaar Jos Brink Innovatieprijs 2019, strijdt tegen homofobie in het Nederlandse voetbal)
Uit de kast (tv-programma 2010-2014)

‘Ik was een jaar of twaalf, dertien, toen dit programma op televisie verscheen. Ik dacht toen echt nog dat ik verliefd was op meisjes. Maar als wij dit thuis keken en de ouders in het programma reageerden niet goed op het kind dat uit de kast kwam, zeiden mijn ouders tegen mij en mijn broer wel: 'Als dit bij jullie gebeurt, zijn jullie altijd veilig en welkom bij ons.' Ik wist het voor mezelf echt nog niet, dus ik zei niks. Dit programma heeft me in die zin niet geholpen; het was vooral confronterend en moeilijk. Ik keek er liever niet naar, maar ik kan me voorstellen dat dit voor sommige mensen wel een aanmoediging betekende.’

‘Toen ik een jaar of twaalf, dertien, veertien was, merkte ik echt wel dat ik anders was, op een of andere manier. Ik kon het alleen niet duiden. Het was ook de leeftijd dat ik serieus werd in de sport; rond die leeftijd begon ik serieuze doelen te stellen. En toen kwam ik in een wereld waar die herkenning er eigenlijk niet is – nog steeds zijn er weinig openlijk homoseksuele topatleten in de wereld. Ik kan me ook geen boek of film herinneren waarin ik mezelf herkende. Dat gebeurde pas later eigenlijk.’

Jeangu Macrooy (zanger)
Ladies & Gentlemen: The Best of George Michael (album, 1998)

‘Ik was elf, twaalf – de periode waarin ik mijn eigen muzikale smaak ging ontwikkelen. Ik kocht mijn eigen cd’tjes, maar ik ontdekte ook de cd-collectie van mijn moeder. En daarin ontdekte ik 'Ladies & Gentlemen' van George Michael. Echt fantastisch, ik was helemaal verliefd op zijn stem. Ik had nog nooit zo’n mooie mannelijke stem gehoord die zoveel emotie kan overbrengen. Dit was nog voordat ik mijn eigen 'sexual awakening' had, hoewel ik me wel kan herinneren dat ik het leuk vond om door het cd-boekje te bladeren, omdat ik het een mooie man vond. Ik wist niet dat hij homo was, totdat ik een keer zat te luisteren naar de cd en mijn moeder dat vertelde: hij is gay. Ik wist niet precies wat dat betekende, maar hij was wel de eerste artiest van wie ik wist: oh, dat is een homo. Zijn coming out ging niet bepaald smooth. Dat was de eerste keer dat ik over mijn eigen gevoelens nadacht in relatie tot mijn carrière, want ik wilde ook een popartiest worden. Moet ik me dan ook schuilhouden, zoals George Michael dat deed? Moet ik dan ook niet laten zien wie ik echt ben? Toen ik uit de kast kwam en het mijn moeder vertelde – ik was zeventien – kwam dat ook weer naar boven. Het heeft me wel dwarsgezeten.’

‘Er bestond wel een duidelijk beeld van een homo – mannen die uitgesproken en uitbundig zijn, extreem nichterig, om het zo maar te zeggen –, maar daar kon ik mij niet in vinden. Ik dacht: dit ben ik niet. En dat wilde ik ook niet zijn. Ook omdat het heel vrouwelijk is. Je bent in contact met je vrouwelijkheid, wat heel gezond is voor iedere man, maar op zo’n leeftijd wil je niet een meisje zijn. Iemand als Gordon vermaakt, ik kijk er ook wel graag naar, ik kan er ook niet omheen, maar het is ook wel een ver-van-mijn-bed-show. Hij maakt bijna een clowneske uitwerking van hetgeen ikzelf uiteindelijk ook ben. Daar kon ik me niet vinden.’

Kim Putters (directeur Sociaal Cultureel Planbureau)
AVRO's Sterrenslag (tv-show, 1977 tot 1998, met Paul de Leeuw in 1987)
Brokeback Mountain (film, 2006)

‘Ik herinner me de beelden van Sterrenslag , dat zo’n grappig mannetje (Paul de Leeuw, red.) overal naartoe sprong en mensen interviewde, maar niet onder stoelen of banken stak wie hij zelf was. Dat vond ik heel spannend; ik ben zelf eigenlijk niet zo. Jos Brink was óók zo’n figuur, maar hij was ook veel rustiger, meer binnen de lijntjes. Terwijl Paul de Leeuw daarbuiten ging. Die twee extremen vind ik heel spannend en daar heb ik me ook wel een beetje aan kunnen spiegelen in de zoektocht naar mezelf. Brokeback Mountain was later, maar ik herkende ongelofelijk veel in die film. Ik herken ook dat je heel veel voelt voor vrienden. Voor mensen die je al heel lang kent en waarvan uiteindelijk blijkt dat je er méér gevoelens voor hebt.’

Raymi Sambo (theater- en filmmaker)
Maria Weet Raad (vraag- en antwoordrubriek over seks, jaren tachtig)

‘In de Hitkrant las ik iedere maand de rubriek Maria Weet Raad . Op een gegeven moment was er een jongen die een berichtje had gestuurd naar Maria: 'Er is een andere jongen die ik leuk vind. Hoe zit dat met mijn gevoelens?' En Maria had geantwoord: 'Als je die jongen leuk vindt, zou het best zomaar eens kunnen zijn dat je homoseksueel bent.' Ik vond zelf ook een jongen leuk, uit de klas, Marcel. Dus toen dacht ik wel of hetgeen Maria schreef ook voor mij gold. Toen ben ik er eigenlijk een beetje over gaan nadenken. Voorheen was het gewoon een jongen die ik leuk vond, ik dacht daar verder niet over na. Ik sprak er met niemand over: ik kom uit een schaamtecultuur waarin je daar niet over praat.’

Jeffrey Wammes (voormalig topturner)
Friends (televisieserie)

‘Toen ik uit de kast kwam, vertelde ik het als eerste aan mijn beste vriend. En hij was toevallig ook homo. Friends doet me aan die situatie denken, omdat het een heel hecht team is, ook al zijn het allemaal heel verschillende persoonlijkheden. Als je iemand hebt waarmee je dingen kunt delen, dan maakt de rest gewoon een stuk minder uit. Je hebt een aantal mensen om je heen nodig waar je alles tegen kan vertellen en compleet jezelf kan zijn.’

Edwin Smit (komt uit streng christelijk gezin)
Angels in America (theaterstuk van Tony Kushner, 1991)

‘ Angels in America is een stuk over de AIDS-epidemie in een erg conservatieve tijd. Het stuk vindt een manier om toch positief te zijn, heel bijzonder. In het boek (naar het theaterstuk, red.) beschrijven vier hoofdpersonages hun eigen strijd met homoseksualiteit. Een trouwt met een vrouw. Twee anderen hebben samen een relatie, waarbij één van hen HIV krijgt. De vierde is een achterbakse persoon die al lange tijd aan AIDS lijdt, maar daar niet aan toe wil geven omdat hij niet als homoseksueel wil worden gezien. Bij Angels in America kon ik mij niet zozeer met die personages identificeren, maar wel met de boodschap. Want die luidt: er is een AIDS-crisis, hoe kunnen we hierop reageren? Alle toneelstukken die daarvoor werden opgevoerd, vertelden het verhaal dat AIDS de dood veroorzaakt, of dat het de zonde is. In Angels in America vonden de personages vanuit die pijnlijkheid ergens hoop – dáár kon ik me erg mee identificeren. Want die hoop betekende: het leed dat geschied is, is zó groot. En de personen die gestorven zijn aan HIV, zijn met zó velen. Daardoor zullen zij een verhaal vertellen, dat wij nooit kunnen vergeten. Dit verhaal, dit lijden, heeft om die reden betekenis. Dat geldt ook voor mij: het leven dat ik geleid heb, hebben zovelen geleid. We zijn met zó velen, we leven niet meer in stilte, we worden gehoord.’

Shishani Vranckx (zangeres)
The L Word (serie, 2004-2009)

‘Ik had nooit op een bewuste manier gekeken naar lesbische vrouwen in de media. Ik wist dat ik op vrouwen viel – ik was 23 toen de serie op tv verscheen –, maar ik zag het nooit om me heen. The L Word was een weerspiegeling van heel veel prachtige, diverse vrouwen, van andere achtergronden. Voor mij was die serie heel belangrijk, omdat ik zoiets niet had gezien toen ik opgroeide. Dat er verschillende typen vrouwen zijn, van verschillende achtergronden, die succesvol zijn, mooi, dat was voor mij een verademing. Het was heel belangrijk voor hoe ik mij in mijn lichaam voelde. En hoe ik mij in de samenleving voelde, want ik kreeg net een vriendin. Twee jaar later ging ik naar Namibië, waar ik ben geboren. Ik was als de dood om het daarover te hebben, maar ik heb zoveel kracht geput uit de vrienden en vriendinnen die ik heb gemaakt. En dat we samen naar The L Word keken en je daarbij niet twijfelt aan jezelf.’

Kijk/lees/luister verder
Video: Uit de boekenkast (de complete interviews van Willemijn Veenhoven, De Nieuws BV)