Leidt prestatiedruk tot toename van bezoekjes aan de psycholoog?

‘We moeten een maatschappelijke dialoog aangaan, over hoe het kan dat we in zo’n giftige samenleving zitten, waarin zo veel jongeren zich zo verschrikkelijk voelen.’

‘Er is echt iets fundamenteel aan de hand, dat dit de samenleving is waar we in zitten’, aldus Maarten van Ooijen, staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, in Khalid & Sophie. Jongeren hebben steeds vaker last van psychische problemen als stress en eenzaamheid, maar hij vindt dat ze te snel naar een psycholoog worden gestuurd.

Ook jeugdzorg kan de grote vraag niet aan. Vijfentwintig jaar geleden meldde nog 1 op de 27 jongeren zich bij hen en inmiddels is dat 1 op de 7.

'De omgeving van jongeren is allesbepalend'
Generatie Z, jongvolwassenen die geboren zijn tussen 1996 en 2012, groeit op in een prestatiesamenleving die onder andere wordt veroorzaakt door social media, studieschulden, terrorismedreiging en een krediet- en klimaatcrisis, onderzocht Zembla. Die druk zou weer leiden tot psychische problemen.

‘We moeten ons ervan bewust zijn dat de omgeving van jongeren allesbepalend is’, vertelt Unicef Nederland-directeur Suzanne Laszlo aan Zembla, dat onderzocht waarom deze generatie jongeren kwetsbaarder is dan de vorige. ‘Een school kan bijvoorbeeld een gezonde en inclusieve omgeving zijn waar kinderen vaardigheden leren om hun welzijn te versterken, maar het kan ook een plek zijn waar ze […] enorme stress over schoolprestaties ervaren. Dat heeft invloed op het mentaal welzijn.’

‘Ik werd altijd opgevoed om zoveel mogelijk van mezelf te geven’
Verder speelt druk vanuit hun ouders een rol. Zij vinden dat hun kind moet uitblinken en zetten diverse middelen in om dat te bereiken. Dat is nadelig, vindt emeritus-hoogleraar psychologie Paul Verhaeghe. ‘Met bijles worden ze al klaargestoomd voor een depressie en faalangst’, beweert hij in Zembla, ‘want vroeg of laat lukt het toch niet, hoor! En dan gaan ze eraan onderdoor.’

‘Ik werd altijd opgevoed om zo hard mogelijk mijn best te doen en om zoveel mogelijk van mezelf te geven’, vertelt Romy (18), die prestatiedruk door haar ouders ervaarde, aan Zembla. ‘Dus je wilt gewoon het beste van het beste behalen. Anders kan ik niks in de toekomst.’

Die gedachte ziet psycholoog en schrijver Thijs Launspach ook. ‘De verwachtingen waar het leven aan moet voldoen, hoe je leven eruit moet zien, wat je allemaal moet bereiken, hoe je lichaam eruit moet zien, hoe je relatie eruit moet zien, wat voor een geweldige droombaan je moet krijgen. Het is een groep die soms een beetje verlamd wordt door alle idioot hoge verwachtingen die worden gecreëerd of die ze zelf creëren.’

'Het leven gaat met vallen en opstaan'
‘We zien dat jongeren last hebben van de prestatiedruk (…) en verwachtingen van de samenleving, waar ze allemaal aan moeten voldoen’, vertelt Nederlands Jeugdinstituut-directeur Rutger Hageraats in De Nieuws BV. ‘Dan is een logische reactie op een gegeven moment: “Oh, ik kan het niet meer bolwerken en ik merk dat ik daar last van heb. Moet ik dan naar een hulpverlener toe?” Dat is een logische reactie, maar niet de oplossing voor het probleem.’

‘Waar ik me zorgen om maak, is dat we denken: dat lost een psycholoog of professional wel op’, vindt ook de staatssecretaris. ‘Maar het punt is: het zit veel dieper. Het zit in onze manier van samenleven.’

‘Ik denk dat mij gewoon niet echt is aangeleerd dat falen kan en mag, en er zelfs bij hoort’, merkt Ylke (24). ‘Omdat je altijd verteld wordt dat alles haalbaar is, als je maar gewoon genoeg je best doet, is er helemaal geen aandacht voor: maar het is ook oké als het niet lukt.’

Meer verantwoordelijkheid voor de maatschappij, ouders en politici in plaats van meer therapie voor jongeren is daarom de radicaal andere aanpak waar het Nederlands Jeugdinstituut in een essay voor pleit. ‘Het leven gaat met vallen en opstaan.’ Volgens Hageraats moet er meer ruimte en tijd gecreëerd worden om jongeren met tegenslagen om te leren gaan. ‘Soms is dat beter en effectief: je poetst het niet weg, maar accepteert het.’

'Een hele generatie met professionele hulp; dat mogen we niet laten gebeuren'
Het kabinet staat achter dit plan, onder andere om toenemende wachtlijsten en oplopende kosten te voorkomen. ‘Een hele generatie met professionele hulp; dat mogen we niet laten gebeuren’, vertelt de staatssecretaris aan NOS.

Van Ooijens uitspraken leiden tot de nodige kritiek. ‘Weet je wat het is, Maarten? Deze generatie ziet in hoe fucked up de wereld is en voelt hoeveel impact dat heeft’, aldus schrijver en publicist Rocher Koendjbiharie op Instagram.

Hij pleit juist wél voor een hele generatie met professionele hulp, zodat zij hun psychische problemen weten te verwerken. ‘Stel je eens voor: een generatie die heelt, een generatie die pijn een plek weet te geven, een generatie die zichzelf begrijpt.’

‘Omgeving van jongeren heeft invloed op mentaal welzijn’
Kinderboekenschrijfster Francine Oomen vindt het daarom van belang dat jongeren over hun psychische problemen praten, vertelt ze in Khalid & Sophie. Ze sprak met veel Gen Z’ers en millennials voor haar nieuwste Hoe overleef ik-boek. ‘Ik dacht als eerste: weten jouw ouders en vrienden dat dit speelt in jouw leven?' Communicatie daarover is ontzettend belangrijk, maar je durft alleen over dat soort dingen te praten als je je veilig voelt.’

Psycholoog Sabine Klaver sluit zich daar in Vroeg! bij aan. Volgens haar moeten jongeren leren omgaan met psychische problemen en hierover in gesprek gaan met elkaar, in plaats van enkel met de psycholoog. 'Als er meer wordt gepraat over mentale problemen stapelt het zich niet op.’

De staatssecretaris vreest daarentegen voor zelfdiagnoses, waardoor jongeren zichzelf een label en jeugdzorgaanvraag aanpraten. ‘Dat is ongezond voor kinderen, voor gezinnen en voor de samenleving.’