Hoe werken de Cito-toets en schooladvies door in de rest van je leven?

De toekomst van een kind wordt voor een groot deel bepaald door het schooladvies in groep 8. Maar wat als een kind te laag wordt ingeschat?

‘Op de Cito-toets werd gevraagd wat ik wilde worden’, begint Riza Tisserand in Op1. Hij kreeg vmbo-advies, maar werkt nu als advocaat. ‘Mijn vader – naar wie ik opkeek – was koeltechnicus. Dus dat schreef ik op.’ Hij werd verwacht dit te volgen en kreeg het advies om naar de technische school te gaan om het vak te leren. Op de technische school ontdekte Tisserand al snel dat de hamers en techniek niet aan hem besteed waren. ‘Het is bizar dat een kind wordt vastgepind op de vraag wat hij of zij later worden wil.’

Waarom worden kinderen onder geadviseerd?
Het advies dat kinderen krijgen berust vaak op vooroordelen, aldus journalist Sander Heijne in Scheefgroei. ‘Het blijkt dat hoe armer gezinnen zijn, hoe groter de kans is dat hun kinderen een te laag advies krijgen.’ Ook maakt het uit waar je woont. ‘In sommige gebieden is de kans op een te laag schooladvies klein, in andere gebieden is die kans maar liefst 25 tot 40 procent.’ In het westen van ons land blijken kinderen een grotere kans te hebben om hoger op te klimmen dan in plaatsen aan de randen van Nederland. Ook kinderen waarvan de ouders laaggeschoold zijn of een migratieachtergrond hebben worden lager geadviseerd, laat onderwijswetenschapper Louise Elffers in het programma weten.

Het schooladvies
‘Ik ben begonnen op een havo/vwo-opleiding’, vertelt documentairemaker Jeansen Djaoen. Maar daar kreeg hij te maken met veel discriminatie: ‘Ik was de enige buitenlandse leerling.’ Door het racisme op zijn middelbare school werd hij genoodzaakt naar een plek te gaan waar hij – volgens zijn moeder – omringd zou zijn door dezelfde mensen. ‘Op het vmbo ging alles me veel te makkelijk af. Daardoor ging ik op straat hangen met andere jongens die niet naar school gingen.’ Die ervaring heeft hem doen inzien wat het effect is wanneer je als kind op een te laag niveau verder moet gaan.

Hoe werkt een schooladvies door in de rest van je leven?
‘Het te lage schooladvies heeft 30 jaar van mijn vooruitgang neergeslagen’, laat Tisserand weten. Het kostte hem een omweg om naar het niveau te klimmen waar hij eigenlijk direct zou moeten zijn ingedeeld. Herkenbaar, vindt schrijver Özcan Akyol: ‘Ik ben ook onder geadviseerd.’ Hij moest naar de mavo. ‘Via het mbo kon ik naar het hbo en vanuit daar ging ik naar de universiteit. Dan word je stapelaar en bouw je schulden op die je niet op zou hoeven bouwen.’

Hoe kan het beter bepaald worden?
‘Er is te weinig aandacht voor omliggende omstandigheden die invloed kunnen hebben op het schoolverloop’, legt Djaoen uit. ‘Wanneer een kind bijvoorbeeld geen eigen kamer heeft, is er geen ruimte om rustig te leren en ontwikkelen.’ De momentopname op 11- à 12-jarige leeftijd is, volgens Djaoen, niet voldoende om te bepalen hoe het kind verder moet. ‘Er zijn geen dingen in werking gezet om te voorkomen dat dat soort kinderen tussen wal en schip vallen.’

De oplossing ligt in het herbepalen van wat een goede leeftijd is voor het advies. ‘Ook denk ik dat het goed is om de brugklas langer te maken, zodat jongeren meer tijd hebben om rustig te ontwikkelen en te ontdekken wat ze willen en vooral wat ze leuk vinden.’