Wie hebben de grootste leerachterstanden op middelbare scholen?

Toen de coronapandemie in maart 2020 in Nederland losbarstte, sloten de schooldeuren plotseling. Middelbare scholieren volgden hun lessen op afstand. Op 11 mei 2020 mochten de scholen weer open, maar na een toename van het aantal coronapatiënten sloten ze op 16 december 2020 weer. Leerlingen volgden opnieuw thuisonderwijs, tot de middelbare scholen per 1 maart 2021 weer (gedeeltelijk) opengingen. Dit openen en sluiten van de deuren vergt veel tijd en energie van docenten, want die zijn continu hun lesroosters en lessen aan het aanpassen.

Kortom: al bijna een heel schooljaar ondervinden leerlingen in het voortgezet onderwijs de gevolgen van de coronacrisis. De manier waarop leerlingen les krijgen verandert continu. Dat komt het onderwijs en de geestelijke gemoedstoestand van leerlingen niet ten goede. Wat zijn hier de consequenties van?

Vorig studiejaar bleven nauwelijks leerlingen zitten, mede door corona. Het aantal zittenblijvers lag zelfs lager dan de jaren ervoor, meldt Trouw. Vrijwel iedereen kreeg vanwege de pandemie het voordeel van de twijfel en overgangsnormen werden versoepeld. Verder werden toetsen aangepast en soepeler beoordeeld vanwege het afstandsonderwijs en werden belangrijke onderwerpen doorgeschoven naar het volgende studiejaar. Aan het percentage zittenblijvers is daardoor ook niet goed af te lezen welke leerlingen de grootste achterstanden hebben opgelopen.

Het gevolg van de versoepeling van de overgangsnormen is dat er straks een grote groep leerlingen met een leerachterstand het nieuwe schooljaar ingaat. De grootte van deze achterstand en de groep op middelbare scholen is (wederom) lastig in te schatten. Dit komt doordat de voortgang van leerlingen, in tegenstelling tot basisscholen, minder nauwgezet wordt bijgehouden. Elke docent maakt immers zijn eigen toetsen en verandert deze elk jaar weer.

De enige echte meting is het eindexamen. Maar eindexamenleerlingen (en vaak ook brugklassers) kregen in de coronaperiode prioriteit en het centraal examen ging in 2020 niet door vanwege het virus. Dat zorgde ervoor dat meer leerlingen hun middelbareschooldiploma haalden, meldt NU.nl. In 2020 lag het slagingspercentage op 98,7 procent en zakte er bij een aantal scholen zélfs niemand, terwijl het slagingspercentage in 2019 nog op 92 procent lag. Ook dit zegt dus niets over de opgelopen leerachterstanden.

Verder zijn de eindexamenresultaten geen goede afspiegeling van het niveau, omdat in het jaar voorafgaand van de eindexamens vaak al wordt beoordeeld hoe groot de kansen van een leerling zijn om het examen te halen. Hierdoor is het percentage geslaagden de afgelopen jaren hoger uitgevallen, stelt de Inspectie van het Onderwijs na onderzoek van het voortgezet onderwijs.

Aangezien het kabinet denkt dat de achterstanden van leerlingen te erg zijn opgelopen om op korte termijn in te lopen, stuurt het aan op een meerjarig plan. Daarom moeten scholen nu in zeer korte tijd de achterstanden van leerlingen in kaart brengen via een ‘school-scan’ en bedenken wat ze nodig hebben voor hun leerlingen voor het Nationaal Plan Onderwijs.

Bijna driekwart van de scholen in het basis- en voortgezet onderwijs heeft volgens de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) deze scan al uitgevoerd en bepaald waaraan ze het bedrag willen besteden. Maar welke leerlingen hebben dan de meeste achterstanden opgelopen? En komt het geld bij deze of bij alle leerlingen terecht?

Leerlingen hebben het nu heel moeilijk, concludeert het Brabants Dagblad. Ze zijn moeilijk te motiveren. Dat is vooral op het vmbo te merken, stelt onderwijsassistent Marie-José Verhoeven van het Fioretti College in het dagblad. Leerlingen en studenten in het (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs werden volgens de Onderwijsinspectie extra hard getroffen door de coronamaatregelen en de schoolsluiting, vanwege de praktische aard van het onderwijs. Zij missen hierdoor praktijkervaring.

Verder hebben vmbo-leerlingen korter de tijd om hun achterstanden weg te werken in vergelijking met havo- en vwo-leerlingen. Hun opleiding in het voortgezet onderwijs duurt immers op papier vier jaar, waar dat voor havo-leerlingen vijf en vwo-leerlingen zes jaar is. Daardoor is de verwachting dat mbo-leerlingen die niet in het eindexamenjaar zitten de meeste achterstanden oplopen en op lange termijn het meest te lijden hebben onder het afstandsonderwijs.

Driekwart van de scholen in het basis- en voortgezet onderwijs heeft besloten aan welke interventies zij het bedrag uit het Nationaal Plan Onderwijs willen besteden, aldus de AVS. Het merendeel van de scholen maakt zich hierbij zorgen over het tijdpad en de beschikbaarheid van het benodigde personeel. De wensen gaan daarom met name uit naar extra handen in de klas. Ruim de helft van de scholen wil volgens de AVS instructie in kleinere groepen en bijna de helft wil het geld inzetten voor klassenverkleining, het welbevinden van leerlingen of individuele instructie.

In het geval van individuele instructie zal de aandacht naar alle waarschijnlijkheid uitgaan naar de leerlingen met de grootste achterstanden. Daarnaast ontvangen scholen met meer leerlingen met minder kansen verhoudingsgewijs minder budget. Dat betekent dat andere leerlingen – die ook (in mindere mate) achterstanden hebben opgelopen – minder de kans krijgen om hun achterstanden in te lopen. De vraag is hoezeer dit wenselijk is, omdat ook deze leerlingen met extra instructie wellicht meer zouden kunnen excelleren en deze kans ze indirect wordt ontnomen.

Ook in het basisonderwijs hebben kinderen te maken met leerachterstanden. Hier besteedde Kassa begin 2021 in een uitzending aandacht aan.