Wat?! Opvanglocaties al jaren ‘ongeschikte plek’ voor vluchtelingenkinderen

‘Het is ons derde kamp in drie maanden.’ Samen met haar kinderen Seda en Veza woont de Turkse Serap in een crisisopvang. Tijdelijk, waardoor ze vaak moeten verhuizen. Dat leidt tot onzekerheid en stress bij hen. Maar niet alleen in de crisisopvang, ook bij vluchtelingen in gezinslocaties blijkt dit het geval te zijn.

‘Je weet gewoon niet of het opvangkamp waar we naartoe gaan beter of slechter zal zijn’, vertelde Serap, die met haar twee kinderen in hun derde crisisopvang woont, begin dit jaar bij Even tot Hier.

Door de vele verhuizingen kan ‘een doorlopende ontwikkeling niet gegarandeerd worden', aldus Defence for Children na onderzoek van de Onderwijsinspectie. Zij namen de situatie van vluchtelingenkinderen in gezinslocaties onder de loep en concluderen dat zij in een onveilige situatie leven met weinig ontwikkelingskansen.

De overheid behandelt kinderen die in een asielzoekerscentrum (azc) wonen namelijk niet gelijk ten opzichte van Nederlandse kinderen, blijkt uit onderzoek van de Onderwijsinspectie. En dat is verboden, volgens het VN-Kinderrechtenverdrag.

'Situatie schaadt kinderen in hun ontwikkeling'
‘Ik hoop dat ik een eigen kamer krijg, net als andere kinderen’, vertelde Nemr (destijds acht) vier jaar geleden in de kinderpardondocumentaire Terug naar je eige land van BOOS. Hij woonde toen samen met zijn familie in een azc, maar heeft inmiddels een verblijfsvergunning.

De vijf gezinslocaties in Nederland zijn al jaren ‘een ongeschikte plek voor kinderen', volgens Defence for Children:een internationale organisatie die opkomt voor de rechten van kinderen. Op de gezinslocaties verblijven vluchtelingen vaak geen weken maar jaren in sobere woonomstandigheden met weinig privacy, blijkt uit onderzoek van de Onderwijsinspectie.

In 2019 woonde zestig procent van de vluchtelingengezinnen langer dan drie jaar op een gezinslocatie in Nederland; vijfendertig procent woonde er langer dan vijf jaar. ‘Naar alle waarschijnlijkheid is de verblijfsduur sindsdien alleen maar toegenomen, aangezien de asielprocedures nog veel langer duren dan in 2019', aldus de Onderwijsinspectie.

'Onveiligheid en onzekerheid kan echt tot schade leiden'
‘Ik moet bijna elk jaar of anderhalf tot twee jaar naar een ander azc’, vertelde Nemr in 2018 aan BOOS-presentator Tim Hofman. Door het jarenlange verblijf moeten kinderen vaak onnodig verhuizen en van school wisselen. 'Als ik nieuwe vriendjes maak, heeft het eigenlijk geen nut.' 

In de crisisopvang komen verhuizingen zelfs om de drie of zes maanden voor. ‘We hebben pas Selma en Berna uitgezwaaid’, vertelt Seraps dochter Seda. Ze had twee vriendinnetjes gemaakt, maar die wonen niet meer bij haar in de buurt. ‘Ik mis ze.’

‘Vijf, zes of zeven keer verhuizen is voor negen- of tienjarige kinderen geen uitzondering’, aldus de Onderwijsinspectie. Nemr verhuisde zelfs negen keer naar een andere plek. ‘Dit heeft een negatieve invloed op de ononderbroken ontwikkeling van kinderen en jongeren.’

‘Ze zitten continu in een beklemmende gezinssituatie’, vertelt Martin Vegter, specialist Kinderrechten en Migratie bij Defence for Children, in De Nieuws BV. Het leidt tot hechtingsproblematiek en fysieke en psychische klachten bij vluchtelingenkinderen. Een jeugdarts in het onderzoek heeft het zelfs over suïcidale gedachten. 

'Je merkt ook dat kinderen, door die onveiligheid en onzekerheid, zich dan dus terugtrekken en in isolement raken. Dat kan echt tot schade leiden', vertelde Arja Oomkens eerder in De Nieuws BV. Als specialist Kinderrechten en Migratie bij Unicef vraagt ze aandacht voor de situatie van kinderen in de noodopvang. 'In de reguliere opvang voelen kinderen zich niet altijd veilig, maar de noodopvang is gewoon in het kwadraat erger. Kinderen die al een trauma hebben, hebben gewoon goede zorg en psychosociale ondersteuning nodig, want zij zitten nu niet in een veilige, stabiele of rustige leefomgeving die zij nodig hebben om op te groeien.'

'Geen verblijfsrecht voor hun ouders is geen legitimatie om deze kinderen de vernieling in te helpen'
‘Zij zijn niet vrij en ook niet gelijkwaardig aan andere burgers in de samenleving’, schrijft de Onderwijsinspectie in haar onderzoek naar kinderen in gezinslocaties. Hun ouders zijn namelijk uitgeprocedeerd en kunnen niet volledig meedoen in de samenleving. Ze moeten zich vijf dagen per week melden, mogen niet werken, hebben geen mogelijkheden om zich te ontplooien en moeten in het beginsel vaak binnen de gemeentegrenzen blijven, vult Vegter aan.

Dat creëert bij vluchtelingenkinderen op school een afstand van de Nederlandse maatschappij. Daardoor is het voor scholen moeilijk ‘om leerlingen respect bij te brengen voor basiswaarden van de democratische rechtsstaat’, doordat de kinderen zelf geen vrijheid en gelijkwaardigheid lijken te hebben.

‘Het feit dat hun ouders geen verblijfsrecht hebben, is natuurlijk geen legitimatie om in deze situatie te zeggen: “Nou, deze kinderen mogen de vernieling in geholpen worden!”’, vertelt Vegter stellig in De Nieuws BV.

'We kijken eigenlijk niet naar wat goed is voor een kind'
Volgens de staatssecretaris van Asiel en Migratie en de onderwijsminister moet er rekening gehouden worden met de juridisch-maatschappelijke context waarin deze kinderen in gezinslocaties zich bevinden en het zoeken naar het evenwicht tussen het belang van de kinderen zelf.

‘Diep beschamend’, noemde Unicef het welzijn en de veiligheid in de opvang voor gezinnen en kinderen vorig jaar al op Joop. ‘Oplossingen zijn voorhanden, maar bestuurlijke onwil staat elke mogelijke verbetering in de weg.’

‘Als je ziet dat de Onderwijsinspectie, de scholen, de gemeenten en jeugdartsen allemaal zeggen dat deze situatie onhoudbaar is, dan mag onze overheid niet wegkomen met een enkele opmerking: “Ja, maar we hebben te maken met een migratierechtelijke realiteit”’, vindt Vegter. ‘Iedereen die betrokken is bij deze kinderen stelt vast dat deze situatie niet kan en dat de ontwikkeling van deze kinderen ernstig wordt geschaad.’

‘We zijn het belang van de kinderen uit het oog verloren', vertelt ook Ruth de Wit, jeugdgezondheidszorgcoördinator op AZC Nijmegen, in De Nieuws BV. 'Nu draait het meer om het systeem. Dit is gewoon niet goed voor de ontwikkeling van kinderen.’

'Zoek naar een duurzame oplossing'
Vegter vindt dat niet toelaatbaar. 'Kinderen mag je gewoon niet beschadigen, ook deze kinderen niet.’ Volgens hem moeten opvanglocaties verbeterd worden: ‘Kleinschalig, met intensieve begeleiding, waarbij in elk individueel geval gezocht wordt naar een duurzame oplossing.’

Onderwijsminister Wiersma heeft in juni 2023 zijn wet Tijdelijke Nieuwkomers in het Onderwijs naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin staat dat zij ook les kunnen krijgen van leraren zonder diploma en, als het niet anders kan, minder lang naar school hoeven dan andere kinderen. Om de wet voor de start van het nieuwe schooljaar in te laten gaan, moet deze voor 20 juni aangenomen worden door de Eerste Kamer.