Eerste vakbond binnen Starbucks: hoopvol voor medewerkers van multinationals?

‘Een grote symbolische overwinning voor arbeid’, zo noemt The New York Times de eerste vakbond binnen koffieconcern Starbucks.

Het kleine Starbucks-filiaal aan de Elmwood Ave 933 in het Amerikaanse Buffalo trekt begin december mondiaal de aandacht. Niet omdat ze zulke lekkere koffie serveren, maar omdat het de werknemers als eerste bij Amerikaanse vestiging van het miljardenbedrijf is gelukt zich te organiseren via een vakbond. In de vijftig jaar dat het bedrijf oud is, wist nog geen van de in totaal negenduizend Amerikaanse vestigingen dit voor elkaar te krijgen.

Risico lopen
‘Ondanks dat het om een klein aantal werknemers gaat (zeventwintig, red.) heeft het resultaat een groot symbolisch belang, en symbolen zijn belangrijk als het gaat om vakbondsorganisatie’, laat John Logan, professor Labor Studies aan de San Francisco State University weten aan The New York Times. Want werknemers die zich willen verenigen in vakbonden in de Verenigde Staten zijn, volgens Logan, gedwongen grote risico’s te nemen. ‘Het helpt anderen om te zien dat het loont om risico’s te nemen.’ Er zijn namelijk tal van voorbeelden die minder vrolijk stemmen. Zo ontslaat ontbijtgranenfabrikant Kellogg’s begin december nog 1400 van haar werknemers die de afgelopen tijd meerdere malen langdurig hebben gestaakt voor een beter loon.  

Vakbonden zijn populair
Desalniettemin zien de Amerikaanse vakbonden hun populariteit toenemen. De steun voor vakbonden is op het hoogste punt sinds 1965, meldt onderzoeksbedrijf Gallup. Bijna zeventig procent van de bevolking is voor vakbonden. Toch is maar een klein deel ook daadwerkelijk lid van een vakbond; negen procent van de Amerikaanse volwassenen en maar twee procent van de volwassenen is werkzaam in restaurants en cafés, zoals Starbucks.

Vakbondsvirus?
Amerikaanse multinationals zien de groeiende populariteit met lede ogen aan. Starbucks noemt de groei van de vakbond in een jaarverslag een risico; ze zijn bang dat arbeidskosten zullen stijgen, vrezen ‘minder flexibel te worden’ en zijn bang dat ‘bedrijfsvoering verstoord raakt’, zo schrijft het bedrijf in haar jaarverslag. Webwinkel Amazon laat er geen gras over groeien en voert actief campagne tegen vakbondsvorming, door middel van bijeenkomsten en posters op het toilet waarop de nadelen van de vakbond uiteengezet worden, schrijft Trouw. Een zeer sterke werkgeverslobby weet de reputatie van vakbonden lange tijd naar hun hand te zetten. ‘Zij hebben liever geen vakbonden binnen omdat die mensen bewust maken van hun slechte arbeidsomstandigheden en het feit dat het ook anders kan’, volgens onderzoeksjournalist en historicus Sander Heijne. ‘Dat is natuurlijk wat je niet wil, dat als je je personeel te weinig betaalt, zij leren dat ze ook meer kunnen verdienen als ze zich slim verenigen. De vakbonden maken het hen simpelweg lastiger om werknemers uit te buiten.’

Schijnzelfstandigen
Anders dan in de Verenigde Staten is de vakbond (bij klassieke bedrijven) in Nederland nooit weggeweest. ‘Bij de Hoogovens, Tata Steel, is de vakbond sterk geworteld. Bij de Spoorwegen ook. Daar kan je als vakbond makkelijker iets afdwingen.’ Op andere terreinen is dat minder gemakkelijk. Bijvoorbeeld bij de zogenoemde platformbedrijven waar veel gebruik wordt gemaakt van schijnzelfstandigen. Denk aan de taxichauffeurs van Uber en de fietsbezorgers van Deliveroo. ‘In sectoren waar iedereen als eenpitter werkt, is het veel lastiger om collectief actie te voeren. Zij kunnen moeilijk staken omdat ze vaak zzp’er en geen lid van de vakbond zijn.’

Niet staken maar rechtszaken
Daarop hebben de vakbonden een nieuwe tactiek bedacht. In plaats van te staken, voeren en financieren zij rechtszaken. Met effect: de FNV won onlangs een zaak tegen Uber. De rechter heeft bepaald dat de chauffeurs geen zelfstandigen zijn maar werknemers, wat betekent dat het bedrijf ze niet meer als schijnzelfstandigen mag laten werken. ‘Je ziet ook daar dat de vakbond wel degelijk een verschil kan maken voor mensen’, aldus Heijne.

Krapte op de arbeidsmarkt
De invloed van de vakbond zal in de komende jaren mogelijk nog verder groeien, voorspelt Heijne aan de vooravond van wat hij een bloeiperiode voor werknemers noemt. Die bloeiperiode heeft alles te maken met de groeiende krapte op de arbeidsmarkt. ‘Er zijn meer vacatures dan werknemers. Dat maakt dat werknemers zich meer kunnen permitteren, zij kunnen meer eisen stellen aan werkgevers omdat ze de keuze hebben ergens anders te gaan werken. Dan is het vanzelfsprekend dat werknemers eerder tegen hun werkgever in durven gaan en de vakbond weer uitnodigen.’ Maar dan is het niet opeens geregeld: ‘Ook dan moeten werknemers zich nog steeds verenigen om dit voor elkaar te krijgen. Want: ga jij maar eens in je eentje met je baas onderhandelen over arbeidsvoorwaarden, dat is heel ingewikkeld.’