Waarom zijn zoveel zaken in Nederland zo ongelijk verdeeld?

Waarom zijn zoveel zaken in Nederland zo ongelijk verdeeld? Jeroen Pauw zoekt in een nieuwe reeks van Scheefgroei weer naar antwoorden én oplossingen.

‘Bij de eerste reeks van Scheefgroei hadden we het gevoel dat we een mooi overzicht boden van wat er mis was, maar tegelijkertijd dat er veel meer over te zeggen viel. Toen ging het vooral over scheefgroei op de arbeidsmarkt en in het bedrijfsleven.

Maar die scheefgroei begint veel eerder. Mensen uit sociaal lagere klassen leven bijvoorbeeld gemiddeld acht jaar korter. Toen dacht ik: als we nu eens een levenslijn maken en langs die lijn een aantal themauitzendingen, beginnend bij de geboorte, bij wat je van je ouders te eten krijgt etcetera tot aan je pensioen en kijkt hoe dat uitpakt voor mensen. We beginnen elk van de vijf themauitzending met een kaart van Nederland. Waar leef je het gezondst? Hoe ziet de inkomensverdeling er op de kaart uit? Waar staan de goedkoopste en waar de duurste huizen? Waar is de werkeloosheid het hoogst?’

Scholing
‘De Cito-toets is medebepalend voor het schooladvies welke vervolgopleiding je gaat volgen. Kinderen uit lagere sociale milieus en uit het noordoosten van het land krijgen een lager schooladvies dan andere kinderen. Wat vader doet, is ook mooi genoeg voor zoonlief – die gedachte. Of ouders zijn niet in de gelegenheid om hun kinderen te stimuleren. En wat ook speelt bij het Onderwijs: als al je vriendjes uit het dorp naar de tuinbouwschool gaan, wil je ook. Het belangrijkste is misschien wel dat kinderen al op vroege leeftijd moeten beslissen wat ze willen worden, terwijl ze daar nog niet aan toe zijn. Vroeger kon je stapelen: eerst mavo, dan havo en uiteindelijk vwo. Nu is dat veel moeilijker en zijn de klassen te groot waardoor er voor kinderen met een achterstand niet de opvang is die nodig is.

Voor de rijkeren is dat geen probleem: die huren bijles in of sturen kinderen naar privéschool.’

Arbeidsmarkt
‘Op de arbeidsmarkt is sprake van een enorme krapte. Winkels en horeca sluiten eerder wegens een tekort aan personeel. Anderzijds is er een onbenut arbeidspotentieel. Die categorieën hebben we samen aan tafel: ondernemers die geen mensen kunnen krijgen maar ook de 55-plusser die niet in aanmerking voor een baan komt. Echte mensen, geen BN’ers. Op de arbeidsmarkt zie je naast die krapte ook de gevolgen van het verschil tussen flexwerk en een vaste baan. Veel zzp’ers hebben bijvoorbeeld niet de financiële mogelijkheden om een pensioen op te bouwen. Als zij stoppen, worden ze geconfronteerd met een enorm financieel gat.’

Woningmarkt
‘Over het thema woningmarkt is recent al zoveel gezegd dat we ons vooral richten op oplossingen. De krapte op de woningmarkt is geen natuurverschijnsel, je kan er wat aan doen. Bijvoorbeeld door extra winst bij verkoop te belasten of door de verplichting dat je vijf jaar in een huis moet blijven wonen voor je het mag doorverkopen. Verhuur woningen via een puntenstelsel zodat er geen vrije marktwerking is. En die adviezen worden gegeven door deskundigen, mensen die er verstand van hebben.’

Gezondheid
‘Waar je woont is van invloed op je gezondheid. Toen ik nog in Amsterdam-West woonde bevonden zich in de directe omgeving van het Stadskantoor nagenoeg alleen de Burger King, KFC en andere fastfoodketens. Waar ik nu woon, op de Westelijke Eilanden heb je die fastfoodzaken niet en worden mensen dus veel minder in de gelegenheid gebracht.

De wethouder in Amsterdam onderzoekt nu hoe je in zogenoemde zwakke wijken kunt zorgen dat die ongezonde ketens niet de overhand krijgen.’

Pensioen
‘Naast de zzp’ers die veelal geen pensioen hebben geregeld gaat het thema pensioen ook over erven. Is het terecht dat je enorme vermogens erft, of moet het terug naar de samenleving?

Dat is zo’n knop waar je aan kunt draaien als je gelijke kansen wil promoten Maar je kunt ook vermogen zwaarder belasten en arbeid minder. Morrelen aan de pensioenen ligt sowieso gevoelig omdat heel veel mensen teleurgesteld zijn omdat alles wat hen tijdens het werkzame leven is voorgespiegeld bij het behalen van dat pensioen niet is uitgekomen. En dan is er nog een groep met alleen AOW die door moeten werken omdat ze het anders financieel niet redden. En het schrijnendst: sinds de discussie over het opschuiven van de pensioenleeftijd, zijn de zware beroepen de klos. Zij halen hun pensioen zelden op een normale manier, werken het langst – vaak vanaf hun zestiende, zeventiende – en maken het minst gebruik van de regeling omdat ze nog maar kort leven na hun pensioen. We weten het, maar we accepteren het als samenleving.’

‘In de laatste uitzending – Hoe kan het anders? – verplaatsen we ons naar 2070. Eten we dan nog vlees? Wordt zwaar werk dan gedaan door robots? Moet je over vijftig jaar wel Frans en Duits leren of vertalen computers dan bijna perfect elke vreemde taal?’

Scheefgroei, 21 december om 22.20 op NPO1