Hoe meer je lijkt op Joris Luyendijk, hoe groter de kans op een plek in het hart van de macht?!

Zelden werd een boek in één week online zo gevierd én bekritiseerd als De zeven vinkjes van Joris Luyendijk.

Zeven privileges (‘vinkjes’) bepalen je kans op succes in Nederland, aldus journalist Joris Luyendijk: minstens één hoogopgeleide en/of welgestelde ouder hebben die je de weg in het onderwijssysteem kon wijzen, minstens één in Nederland geboren ouder of verzorger hebben die je de cultuur van de meerderheid kon meegeven, man zijn, hetero zijn, wit zijn, gymnasium of vwo hebben afgerond en een universiteit hebben gedaan. Drie procent van het land heeft al die zeven vinkjes, stelt Luyendijk. In Buitenhof: ‘Maar toch zijn het vijf van de zes laatste premiers, negen van de vijftien invloedrijkste Nederlanders, en de laatste drie hoofdredacteuren van de Volkskrant.’

Mark Rutte
Over de effecten van het voldoen aan die vinkjes is Luyendijk wel duidelijk: prominente posities in Nederland worden vervuld door ‘zeven-vinkjes’ zoals Mark Rutte en Wopke Hoekstra. Diversiteit- en Inclusiemanager van BNNVARA Sahar Noor: ‘Dat is pijnlijk zichtbaar. Het probleem is dat we talent, kwaliteit, en intelligentie eerder bij mensen herkennen - of menen te herkennen - die op de norm (wit, man, hetero, etc.) lijken en/of op bestaande “rolmodellen.” Een gebrek aan representatie is hier ook een probleem.’ 

Intersectionaliteit
Deze kennis over verschillende privileges, waarbij hij op zoek gaat naar de samenhang, is niet nieuw. Het komt erg overeen met het idee van intersectionaliteit. Sterker nog: hoogleraar en burgerrechtenactivist Kimberlé Crenshaw introduceerde al in 1989 de theorie van intersectionaliteit, om te illustreren hoe verschillende vormen van onderdrukking elkaar raken en versterken. Schrijver Nadine Ridder op opiniesite Joop: ‘Crenshaw gebruikt de metafoor van het kruispunt, waarin alle wegen een vorm van onderdrukking vertegenwoordigen. Er komen van verschillende kanten auto’s aangereden, en iemand kan dus tegelijkertijd of op verscheidene momenten door een auto geraakt worden.’ En daar hebben we één van de belangrijkste kritiekpunten te pakken: gaat Luyendijk er niet vandoor met het werk van een ander? Politicus Sylvana Simons (Bij1) in hetzelfde Buitenhof-interview: ‘Dat we niet over vijftig jaar zeggen: “Alle kennis hebben we aan Luyendijk te danken.”’ Noor onderstreept haar punt: ‘Hoe zorg je dat je boodschap niet alleen door mensen die op jou lijken omarmd wordt, maar ook door mensen die het daadwerkelijk ervaren?’ 

Meer vinkjes
Een ander kritiekpunt richt zich op de zeven privileges die Luyendijk kiest. Noor: ‘Er zijn meer aspecten die ik zou toevoegen, bijvoorbeeld iemands gezondheid. Ook ontbreekt het wel of niet hebben van een (on)zichtbare beperking. Je kan in de samenleving op grond daarvan worden uitgesloten en/of gediscrimineerd. Denk bijvoorbeeld aan mensen met autisme als niet-zichtbare beperking, die hinder ervaren op het werk als daar geen rekening mee wordt gehouden.’ Leeftijd of armoede: óók belangrijke privileges die je al dan niet op achterstand kunnen zetten, stelt Noor.

Het Lubach-effect
Ondanks de kritiek ziet Noor in Luyendijk evengoed een belangrijke troef in de maatschappij: ‘We nemen dingen eerder aan van mensen die op ons lijken. Naar zijn visie wordt dus eerder geluisterd.' Volgens Luyendijk komt het omdat een onderwerp veilig wordt beschouwd als het uit de mond van iemand als hem komt, schrijft hij in de Volkskrant. Oftewel: het Lubach-effect, vernoemd naar de invloedrijke tv-maker Arjen Lubach. In De zeven vinkjes: ‘Dat heb ik geleerd van Sahil Amar Aïssa van BNNVARA, die mij vertelde hoe hij eindeloos vaak was begonnen over de positie van de Oeigoeren in China, maar dat niemand luisterde. Tot Lubach er een item over maakte, en precies dezelfde mensen ineens zeiden: gast, we moeten iets met die Oeigoeren!’ Dat privilege wil hij naar eigen zeggen graag inzetten om diezelfde privileges af te breken: ‘Ik gebruik het Arjen Lubach-effect om het Arjen Lubach-effect, hopelijk, te demonteren.’ Noor: ‘Zoals Simons het ook al zei in Buitenhof: zeven-vinkers missen het belangrijke vermogen om iets aan te nemen zonder het zelf eerst te hebben ervaren.’

Inclusieve boodschap
Je bewust zijn van je privileges en deze vervolgens inzetten is volgens Noor erg belangrijk: ‘Ik roep al jaren Use your whiteness. Daarmee bedoel ik: als je weet dat mensen eerder luisteren naar mensen die op hen lijken of tegen wie ze opkijken, dan weet je dat je invloed en macht hebt, dat ook nog eens gekoppeld is aan huidskleur. Zet dat strategisch in om mensen aan het denken te zetten. Ik juich voor iedere persoon die opstaat voor empathie, tolerantie, en compassie met een inclusieve boodschap. Voor iedereen die onderling wil verbinden. Als je onderdeel bent van een inclusieve samenleving, dan komt niemand iets tekort. Het is niet alleen de verantwoordelijkheid van mensen die die privileges niet hebben, maar van iedereen. Dus ook mensen die in geprivilegieerde posities zitten.’

Update 24/2: dit is een aangepaste versie van het oorspronkelijke artikel. De oorspronkelijke versie stelde onterecht dat Joris Luyendijk in zijn boek De zeven vinkjes niet verwijst naar het werk van Gloria Wekker. Dat is onjuist: Luyendijk noemt haar wél in het boek.

Nederland móet eerlijker en gelijkwaardiger. Help je mee? Steun BNNVARA en doneer.