Wat betekenen de coronamaatregelen voor de geestelijke gezondheidszorg?

Het was al crisis in de GGZ – lange wachttijden, eindeloze bureaucratie en vingerwijzen – nu is de coronacrisis daar bovenop gekomen. Met als gevolg: alle ambulante afspraken zijn tot nader order afgezegd.

Iedere maandag zit actievoerder en ervaringsdeskundige Charlotte Bouwman bij het Ministerie van Volksgezondheid om verandering in de GGZ af te dwingen, tot deze week. Want dat kan nu niet meer. Nu zit ze, net als alle andere Nederlanders, thuis; waar ze aan een sit-in is begonnen. Er moet een noodplan komen. Het tekenen van de petitie kan onderaan deze pagina.

We zijn allemaal op de hoogte van de verhoogde risicogroepen: ouderen en mensen met een verminderde gezondheid. Maar daar moet nog een groep aan toegevoegd worden. Namelijk mensen met verminderde geestelijke gezondheid. Een groep die nu vaak vergeten wordt. Het is geen makkelijke tijd voor deze mensen. De coronacrisis komt bij mensen met psychische problemen keihard aan. ‘Het is vrij heftig. Dit zijn mensen die heel erg ziek zijn, vaak zelfs levensbedreigend ziek. Dus dit kan tot een enorme ramp leiden’, aldus Charlotte Bouwman.

Ambulante afspraken gecanceld 
Sinds vrijdag zijn alle ambulante afspraken namelijk tot nader order afgezegd, zonder uitzicht op andere mogelijkheden. ‘Ik heb er zelf ook last van, ik kan niet meer naar mijn psycholoog.’ De enige goed te bereiken hulp is de crisisdienst. Maar ook zij kunnen niet goed helpen. ‘Zij weten het eigenlijk ook niet. Het is natuurlijk ook een bizarre situatie.’ Omdat de crisisdienst als enige bereikbaar is, komen ook zij in de problemen. ‘Ik kan me voorstellen dat die nu helemaal overvraagd is’, zegt Charlotte.

Sociale isolatie
De verminderde zorg kan enorme problemen veroorzaken binnen deze groep. De isolatie die de redding van de andere risicogroepen kan zijn, is voor de mensen met psychische klachten een uitzichtloze situatie. Sociaal isolement zorgt voor verergering van de problemen. ‘Zij zitten nu de hele dag thuis. En als je alleen thuis zit, zit je alleen met je hoofd. En dat is voor deze mensen juist het grootste probleem: hun gedachten.’ Daarnaast maakt de onzekerheid de situatie extra schrijnend; niemand weet hoelang dit gaat duren. ‘Ik denk dat iedereen in Nederland nu angst en paniek voelt. Met mij gaat het sowieso al niet goed, ik bel al meerdere keren per week met de crisisdienst en wordt ongeveer een keer in de twee maanden opgenomen omdat ik dan zo suïcidaal ben dat ik een time-out nodig heb. Nu weet ik dat ik de komende weken mijn psycholoog niet kan zien en dat als ik opgenomen zou moeten worden, dat niet kan. Dat is heel beangstigend.’

Videobellen
Door het afzeggen van de ambulante afspraken missen deze mensen hun (dagelijkse) aanspreekpunten en reguliere afspraken met behandelaars. Een deel van de afspraken kan volgens GGZ Nederland online worden voortgezet door te videobellen. En dat is belangrijk volgens Charlotte. Gewoon bellen is namelijk niet effectief genoeg. ‘Dan kan je makkelijk om dingen heen praten en zie je niet hoe je behandelaar op je reageert. Ik merk nu al dat het daardoor heel erg opstapelt en het steeds moeilijker wordt ’s avonds.’

Maar daar komen de protocollen om de hoek kijken. Een behandelaar mag namelijk niet zomaar besluiten met een cliënt te gaan Skypen, in verband met privacyregels. ‘De grote Nederlandse GGZ-instellingen werken met heel veel protocollen. Dus mijn behandelaar kan dat niet zomaar zelf. Dat kan gewoon niet. De behandelaars zitten ook met de handen in het haar.’ Er is veel onduidelijkheid over hoe de geestelijke gezondheidszorg de komende tijd voortzet, omdat veel instellingen geen besluiten nemen over de invulling ervan. Typerend voor de GGZ, vindt Charlotte. Het is een superbureaucratische organisatie met duizend regeltjes. Zo gaat het al de hele tijd. De GGZ is gewoon niet echt innovatief.’

Psychiater Jim van Os herkent dit.  ‘Als je gewend bent om lijfelijk contact te hebben, dan is de telefoon wel een hele grote stap. Daarom zou videobellen al een betere stap zijn. Daar moet de inspectie even op de handen gaan zitten. Want dat mag nu niet. Daar moeten we echt zeggen: laat die mensen nou even improviseren', vertelt hij in De Nieuws BV.

Toch is het niet helemaal nieuw. Sommige GGZ-instellingen is het lang voor deze corona-crisis al gelukt een online spreekkamer in te richten als aanvulling op het reguliere contact. Psycholoog Gijs Coppens werkt al twee jaar op deze manier. De kunst is dus gewoon af te kijken. ‘Wij hebben de infrastructuur al op orde om, ook in deze tijden, goede en kwalitatieve consults te geven.’ En volgens Coppens is het ook voor andere organisaties makkelijk te organiseren. ‘Skype is niet AVG-proof. Maar je kan in de App Store binnen een minuut een AVG-proof videoplatform op je telefoon of laptop hebben. Zoals Signal bijvoorbeeld. Wij maken zelf gebruik van de app Wire.’

Volgens Van Os weten ook andere GGZ-instellingen wel van het bestaan van deze programma’s, maar de bureaucratie is het probleem. ‘Er is veel onzekerheid. Eigenlijk zouden lokaal mensen de knoop moeten doorhakken en tegen medewerkers zeggen: dit vinden wij veilig, dit kun je doen.’ De inspectie heeft volgens Van Os al aangegeven iets minder streng te zijn dan normaal. ‘Ik kan dan alleen maar zeggen: ga het doen.’ Volgens Charlotte is het belangrijk dat niet lokaal maar juist op nationaal niveau de knoop doorgehakt gaat worden. ‘Zodat er gewoon een eenduidig beleid voor is.’

Vergeten groep
Mensen met verminderde geestelijke gezondheid worden juist in deze moeilijke tijd bijna niet gezien. ‘Deze mensen zitten nu thuis. Er is weinig aandacht voor deze groep.’ Daarom is het belangrijk dat ook zij erkend worden als risicogroep en de extra aandacht krijgen die zij verdienen. Kijk eens rond in je directe omgeving. Zijn er mensen waarvan je weet dat ze kampen met dit soort problemen? Bel ze wat vaker op. Afgelopen weekend deelde Tim Hofman een video om specifiek deze groep een hart onder de riem te steken. ‘Voor m'n vrienden en volgers hier die al te kampen hebben met depressie, angsten en persoonlijkheidsstoornissen (…) misschien is deze tijd extra lastig voor je, zet 'm op. Pak ze. Vertrouw op jezelf.’

Ook Jesse Klaver benoemde deze groep woensdagmiddag in het debat. ‘Mensen wier afspraken zijn afgezegd, mensen die niet meer naar de psycholoog of psychiater kunnen, mensen die hun sociale of financiële vangnet zien verdampen. Mensen voor wie de thuissituatie het noodgedwongen thuiszitten tot een verschrikking maakt. (…) Voor hen kan het voelen alsof het licht even niet meer schijnt. Alsof de wereld om hen heen donker is geworden. Voor al die mensen zet ik vanaf vanavond een kaarsje in de vensterbank’, aldus Klaver. Charlotte lacht. ‘Hij gaat een kaarsje branden iedere avond. Ik hoop dat hij naast het branden van een kaarsje ook echt iets gaat doen. Maar symboolpolitiek is natuurlijk altijd goed.’

Versnipperde initiatieven
Om het gat na het weggevallen van de GGZ enigszins op te vullen worden er veel initiatieven gestart. Charlotte is zelf ook een platform gestart. ‘Het zijn een soort chatrooms waar je met elkaar kan praten en bellen.’ Ook Coppens speelt in op de huidige ontwikkelingen; hij heeft het online Corona loket geopend. Volgens Van Os is dit een goed voorbeeld van hoe deze situatie ook positieve gevolgen kan hebben. ‘Mensen gaan heel innovatief denken.’ Wel zou het van groot belang zijn om deze initiatieven allemaal ergens te bundelen. Een taak voor het ministerie, meent Van Os. ‘Er gebeurt heel veel, maar je moet het net kunnen vinden.’

Charlotte is een petitie gestart voor een noodplan in de GGZ. Teken hier.