Waarom voelen veel jongeren zich eenzaam?

Emma (17) voelt zich vooral eenzaam in het bijzijn van anderen. ‘Als ik op school zit en er zijn heel veel mensen om me heen, voel ik geen verbondenheid’, zegt ze in De Nieuws BV tegen Willemijn Veenhoven. ‘Er zijn dan heel veel mensen, maar ik heb niemand om mee samen te zitten, of om mee te praten. Dat geeft mij het gevoel van eenzaamheid.’ Emma zit in de radiostudio met twee andere jongeren: één van dertien en één van achttien. Alle drie voelen ze zich eenzaam.

Eenzaam in een groep: het lijkt tegenstrijdig. Maar dat is het niet, weet socioloog Theo van Tilburg. Hij doet al jaren onderzoek naar eenzaamheid. ‘Voor sommige mensen is het erger als ze tussen andere mensen zijn. Omdat ze dan die aansluiting niet voelen.’ Recente cijfers wijzen volgens hem uit dat één op de vijf jongeren tussen de twaalf en achttien jaar zich eenzaam voelt.

Waar hebben we het over bij eenzaamheid? Joop wees ons begin dit jaar op een zeer inzichtelijk filmpje, waarin het proces haarfijn wordt uitgelegd:

Dodelijk
Op dezelfde site schreef Ivan Wolffers (emeritus hoogleraar Gezondheidszorg) al eens hoe eenzaamheid je fysieke gestel (in bovenstaand filmpje besproken) sloopt. ‘Mensen zijn groepsdieren. Isoleer ze en ze kwijnen weg. Je ziet het bij baby’s die geen aandacht krijgen: ze sterven. […] Sociaal isolement heeft direct effect op processen in je lichaamscellen. Het grijpt in op je biologie en het is dus niet uitsluitend iets dat empathische artsen bedacht hebben, en het vooral moet hebben van observerend onderzoek. Nee, het is echt waar: eenzaamheid is dodelijk.’

Eenzaamheid is dus méér dan een naar gevoel. Toch kunnen we niet anders dan ons tegelijkertijd met ons lot te verzoenen, zegt psycholoog Dirk de Wachter in De Nieuws BV . ‘Ik denk dat eenzaamheid een onoverkomelijk menselijk lot is. De mens heeft behoefte aan anderen, maar is een broos dier dat makkelijk in de verbindingen met anderen gekwetst raakt, en makkelijk tot eenzaamheid gebracht wordt. We leven in deze tijd wel meer op onszelf, daardoor kan eenzaamheid meer voorkomen. Ieder voor zich, ieder alleen. De verbindingen van gezinnen en het sociale weefsel staan in deze maatschappij onder druk.’

Emma herkent de analyse van De Wachter goed. ‘Wij zijn als gezin heel erg op onszelf gericht. Ik heb niet het gevoel dat we één gezin zijn. Wel als we samen zijn, maar als we niet per se iets te doen hebben, gaan we wel allemaal iets voor onszelf doen. Dan zullen we niet zo snel samen een spelletje spelen ofzo. Ik denk trouwens dat het bij de meeste gezinnen zo gaat.’

'Meer op onszelf'
Van Tilburg nuanceert de verhalen over toegenomen eenzaamheid die met regelmaat opdoemen in berichten. Volgens hem is er inderdaad meer eenzaamheid in Nederland, maar dat komt omdat er hier nu meer ouderen (die meer de kans op eenzaamheid hebben) zijn dan vroeger. Per oudere is de kans dat ze zich eenzaam voelen iets kleiner geworden. En over jongeren valt ook niets te zeggen, omdat langetermijnonderzoek ontbreekt.

‘We zijn ons inderdaad meer op onszelf gaan richten’, zegt Van Tilburg. ‘Maar dat betekent niet dat we eenzamer zijn geworden. Want tegelijkertijd zijn we ook bevrijd van de beknelling waar we vroeger in zaten.’ De Wachter: ‘Natuurlijk, daar ben ik het mee eens. Je zou maar een zestienjarige homoseksuele man zijn in een klein gereformeerd Nederlands dorp, vijftig jaar geleden! Dat moet verschrikkelijk geweest zijn. Eenzaamheid is van alle tijden, maar dat is natuurlijk geen reden om het dan niet als een probleem te zien.’

De Wachter vervolgt: 'Er zijn mensen die mij zeggen: “u bent de enige met wie ik kan spreken.” Het is natuurlijk goed dat ze met mij kunnen spreken, maar het is niet goed voor de wereld als men alleen met een psychiater kan spreken. We hebben veel te veel werk.’ Emma: ‘Dit herken ik helemaal. Ik kon mijn verhaal alleen kwijt bij mijn psychiater.’

Social media
Gerine Lodder (universitair docent Eenzaamheid) vertelde een half jaar geleden in Pauw over eenzaamheid onder jongeren tussen de twaalf en 24 jaar. ‘Eenzaamheid komt lang niet altijd voort uit het feit dat ze gepest zijn’, vertelde ze. ‘Het is zelfs niet altijd zo dat deze jongeren weinig vrienden hebben. Soms lijkt het vanaf de buitenkant prima te gaan, maar dan kunnen er toch diepe gevoelens van eenzaamheid zijn, die ernstige gevolgen kunnen hebben voor iemands mentale en fysieke welbevinden.’

Hebben sociale media nog iets te maken met het gevoel van eenzaamheid? De Wachter: ‘Sociale media bieden fantastische methoden om verbinding te maken. Maar ik denk dat ware verbinding, over verdriet en kwetsbaarheid, meer moet zijn dan een berichtje of een Instagram-foto. Via sociale media stuur je een smiley, en dat is het dan. Terwijl we een berichtje zouden moeten sturen met de boodschap: “waar zit je? Ik kom langs! Op het terras is een plaatsje vrij, we moeten elkaar zien!”’

Emma: ‘Ik heb vooral heel veel baat bij social media. Want de vrienden die ik wél heb, heb ik eigenlijk allemaal online ontmoet. Ik vind het heel lastig om mensen in mijn omgeving te vinden waarmee ik echt een connectie heb, ik vind het makkelijker om online iemand te vinden.’

Vandaag ziet Emma een vriend uit België in het echt.

De Vlaamse De Wachter: ‘Een vriend uit België. Dan komt het zeker goed.’

Kijk/lees/luister verder
Audio/video: Theo van Tilburg over eenzaamheid met jongeren: Niels, Hanneke en Emma (het hele interview van Willemijn Veenhoven, De Nieuws BV)
Artikel: Eenzaamheid is dodelijk (het stuk van Ivan Wolffers, Joop)
Artikel: Eenzaamheid onder ouderen blijft toenemen (Pauw)

Foto: Wokandapix / Pixabay