Waarom is een ‘personal space’ voor iedereen anders?

We weten vaak heel goed wanneer iemand té dichtbij staat: diegene staat dan in je personal space. Waarom is die ruimte voor iedereen anders?

Reis jij regelmatig met de trein? Dan maak je het vast weleens mee. Je zit in een (bijna) lege coupé en een andere reiziger besluit op de stoel naast je plaats te nemen. Daar kun je verschillende dingen bij voelen – de één ervaart het als heel vervelend, de ander doet het niets.

Een andere situatie herken je wellicht van de vrijdagmiddagborrel: je voert een gesprek met een nieuwe collega, maar die komt wel héél dicht naast je staan. Vervelend, of misschien juist gezellig?

Je antwoord op die vragen heeft alles te maken met jouw personal space: de afstand tot anderen die je als comfortabel beschouwt. Waarom is die persoonlijke ruimte voor iedereen anders? Presentatoren Rosa Wierda en Nina Haitsma zoeken het uit in de podcast Alledaagse Vragen.

‘We zoeken als mensen eigenlijk altijd een soort optimum ­– dus we zoeken contact met anderen, want we zijn sociale dieren. Maar tegelijkertijd willen we ook onze privéruimte beschermen’, legt gedragspsycholoog Chantal van der Leest uit. ‘We zijn altijd op zoek naar een afstand waartoe we ons tot anderen willen verhouden en tot waar mensen in de buurt mogen komen. En dat noemen we de personal space.’

Die personal space kan heel erg verschillen per situatie of per persoon. Er zijn meerdere onderzoeken gedaan naar onze persoonlijke ruimte – en daaruit blijkt dat deze bestaat uit drie verschillende zones.

• De intieme zone. Dit is de zone die tot 45 centimeter van je vandaan is. Deze zone mogen alleen intimi betreden – vaak zijn dit je partner en je beste vrienden.

• De persoonlijke zone. Dit is de zone die 45 centimeter tot 1,2 meter van je vandaan is. Deze afstand bewaar je vaak tot vrienden en andere bekenden die je goed kent en graag mag. Onbekenden mogen er niet zomaar komen.

• De sociale zone. Dit is de zone die 1,2 meter tot 3,5 meter van je vandaan is. In deze zone voer je gesprekken met vage kennissen, onbekenden of zakelijke contacten.

‘Er zijn allerlei factoren die dit kunnen bepalen’, weet Van der Leest. ‘Enerzijds is het al je persoonlijkheid: sommige mensen vinden het van zichzelf al prettiger om dicht bij anderen in de buurt te zijn.’ Vaak heeft de manier waarop je opgroeit hier invloed op. De cultuur waarin je bent opgevoed, bijvoorbeeld.

‘Het kan ook per situatie afhankelijk zijn. Soms kan je het wel oké vinden als iemand pal naast je staat, bijvoorbeeld in de lift. Maar als je in een helemaal lege treincoupé zit en iemand gaat pal naast je zitten, dan is dat toch niet zo prettig.’

Het kan best intimiderend zijn als iemand ongevraagd in jouw persoonlijke ruimte komt. ‘Het kan heel heftige reacties oproepen op het moment dat het niet gewenst is’, aldus Van der Leest. ‘Van agressie, tot hele erge ergernis, tot walging aan toe.’ Dat zit zo: je personal space kun je zien als een soort territorium dat je wil beschermen. ‘Het voelt heel kwetsbaar als mensen te dicht in de buurt komen zonder dat je dat wil.’

Daarentegen kan het soms ongemakkelijk zijn wanneer iemand duidelijk afstand neemt. In het ergste geval voel je je afgewezen door anderen, vertelt Van der Leest: ‘Als ze die tas bijvoorbeeld (op de stoel naast je in de trein, red.) maar niet weghalen, terwijl jij overduidelijk een plek aan het zoeken bent. Het kan ook zijn dat je daarmee mensen schoffeert en ermee zegt: jou moet ik niet.’ Om die reden houden we toch vaak rekening met anderen om hen geen naar gevoel te geven.

‘We zijn eigenlijk constant op zoek naar een goede balans tussen mensen dichtbij hebben en mensen op genoeg afstand houden’, concludeert Nina. En omdat de persoonlijke ruimte per persoon verschilt, blijft het een uitdaging om iedereen tevreden te stellen. Toch hebben Alledaagse Vragen-presentatoren Rosa en Nina een duidelijk idee over hoe het níét moet, zo laten ze zien in onderstaande video.