Hoe herken je een toxische relatie? 'Eigenlijk kun je het nooit goed doen'

In de Spuiten en Slikken-podcast bespreken Roos, Ralph en Diva alles rondom toxische relaties. Hoe herken je zo’n relatie, en waarom is het soms zo lastig om eruit te stappen?

‘Het begon met heel veel liefde en aandacht’, blikt Spuiten en Slikken-presentator Roos terug. Op haar achttiende zat ze in een ongezonde, toxische relatie. ‘Ik was jong en onzeker, de perfecte combinatie voor zo’n giftige cocktail. Hij vond mij helemaal geweldig. Maar in het weekend, als we gingen drinken, werd hij heel jaloers.’

'Ik mocht niet naar huis fietsen met een groep vriendinnen waar een jongen bij was, ook al was het de vriend van een vriendin', vervolgt ze. 'Ik mocht geen rokjes dragen of topjes waarbij mijn buik zichtbaar was. Mannelijke vrienden mocht ik niet toevoegen op Facebook. Dat soort dingen... en telkens werd hij boos. Daarna probeerde ik het goed te doen. Ik dacht: "Oké, ik ken deze nieuwe regel. Als ik me daaraan houd, komt het helemaal goed." Maar eigenlijk kun je het nooit goed doen.'

Uitspraken zoals “hij was zo toxic” of “echt een red flag” komen tegenwoordig vaak voorbij. Maar wat betekent het eigenlijk echt om in een ‘toxische relatie’ te zitten?

Een toxische relatie is een ongezonde relatie, waarin de manier waarop twee mensen met elkaar omgaan vooral negatief en destructief is. Ruzie of onenigheid komt in iedere relatie voor. Maar in een toxische relatie gaat het verder: er ontstaat een patroon van ongezonde dynamiek die veel stress en pijn kan veroorzaken. Vaak wordt de mentale gezondheid van één of beide personen daardoor geschaad.

Elke relatie – en elk mens – is uniek. Toch zijn er een aantal kenmerken waaraan je een toxische relatie kunt herkennen.

• Controle. De ander probeert je gedrag, keuzes of contacten te beheersen.
• Jaloezie. Overmatige achterdocht of bezitterigheid.
• Gebrek aan communicatie. Bijvoorbeeld het achterhouden van belangrijke informatie of het vermijden van open gesprekken.
• Gebrek aan respect. Geen rekening houden met elkaars gevoelens, grenzen en behoeften.
• Emotionele instabiliteit. De ander is onvoorspelbaar in zijn of haar gedrag.
• Stemmingswisselingen. Een snelle verandering in emoties, waardoor je nooit weet waar je aan toe bent.
• Mishandeling. Dit kan zowel fysiek als mentaal zijn, zoals kleineren, manipuleren of intimideren.

Het herkennen van één van deze kenmerken hoeft niet meteen te betekenen dat de relatie toxisch is. Wanneer echter meerdere van de kenmerken regelmatig voorkomen en als een rode draad door de relatie lopen, kan er sprake zijn van een toxische relatie.

‘Het was mijn eerste echte relatie, dus ik had niet echt vergelijkingsmateriaal’, vertelt Roos. ‘Ook isoleerde hij me heel erg, dus ik had weinig contact met vriendinnen die konden zeggen: “Dit is niet normaal.”’ Pas jaren later begrijpt Roos, met hulp van haar psycholoog, dat er binnen de relatie sprake was van mentale mishandeling. ‘Het doet echt iets met je brein. Je brein verandert echt (…) en nu ik terugkijk denk ik: wow, heb ik mijn grens zo verschoven?’

Die combinatie van factoren maakt het volgens Roos zo lastig om uit een toxische relatie te stappen: isolatie van vrienden en familie, verwarring over wat wel en niet normaal is in een relatie, en het steeds verder verschuiven van grenzen. ‘De kern is dat je waarschijnlijk voor een heel lange tijd heel slecht bent behandeld. Je bent daardoor heel klein geworden. Je hebt heel weinig kracht en energie over (…) en je voelt je zo slecht dat je die liefde – die je óók krijgt van je partner – meer dan ooit nodig hebt.’

Herkenning is stap één, aldus Roos. Doordat ze lange tijd vervreemd was van haar sociale kring, had ze niet door hoe ongezond haar relatie was. Dat veranderde toen haar moeder vroeg hoe het eigenlijk ging tussen Roos en haar toenmalige vriend. ‘Ik keek haar aan en zei: “Ja, niet zo goed.” Ze zag het in mijn ogen, en zei letterlijk: “Stap nu in de auto, we gaan naar hem toe.” Toen heb ik het uitgemaakt en sindsdien heb ik hem nooit meer gezien.’ Dat haar moeder tijdens het uitmaken in de auto bleef wachten, gaf Roos de steun die ze nodig had om haar angst voor wat er zou kunnen gebeuren te overwinnen.

‘Soms heb je alleen een duwtje nodig, of gewoon even een gesprek of herkenning. Dat is ook waarom ik dit wilde delen, want er zit nog best wat schaamte op’, aldus Roos. Voor mensen die niemand om zich heen hebben, of het simpelweg te spannend vinden om met bekenden te praten, heeft Roos nog een tip: gratis en anoniem bellen, mailen of chatten met 1712 – een hulplijn gespecialiseerd in het geven van advies op het gebied van onder andere partnergeweld. ‘Je bent niet verplicht om daarna iets te doen, dus je hoeft geen stappen te ondernemen. Ze gaan je niet achternazitten. Je kunt ook gewoon je verhaal delen.’