Natuurfilmer Cees van Kempen: ‘Dat de wolf terug is, is belangrijk'

In de natuurfilm WOLF van Cees van Kempen, waarvoor hij zeshonderd dagen 24/7 filmde, zien we hoe Nederland weer een leefgebied voor wolven wordt.

Een heidens karwei. Zo zou Cees van Kempen het maakproces van zijn film WOLF samenvatten. Want wolven laten zich niet zo makkelijk filmen. Sterker: ze laten zich niet zo makkelijk zien.

Zender in een grote halsband
Bij wolvin Naya lukte dat wel, vertelt de natuurfilmer. ‘Toen ze nog in Oost-Duitsland leefde, hebben ze haar een zender omgedaan. Niet in de vorm van een chip, maar hij zat in een grote halsband, een duidelijk zichtbaar ding. Op die manier konden ze haar volgen en aflezen hoe ze zich verplaatste. Zo stak ze zwemmend de Elbe over en kwam ze via West-Duitsland ons land binnen. Ze is in Drenthe geweest, in Friesland, Overijssel, Gelderland, toen weer even in Duitsland en vervolgens kwam ze in België terecht waar ze zich heeft gevestigd. Meer dan duizend kilometer legde ze af, toch is er in die tijd nooit iemand geweest die een wolf met halsband heeft gezien.’

Onzichtbaar, ongrijpbaar, mysterieus en fascinerend
Dat is de wolf, zegt Van Kempen. Onzichtbaar, ongrijpbaar, mysterieus en fascinerend. Hij raakte rond 2017 echt in de ban, aangestoken door ecoloog Wim Tegels. Samen met hem werkte hij aan de serie De terugkeer van…, waarvoor ze de ijsvogel, de torenvalk en de bever volgden, die de afgelopen jaren sterk in opkomst waren in Nederland. 

'"Eigenlijk hoort de wolf er ook bij", zei Wim, die de verspreiding van de wolf in Europa toen al intensief volgde. Zo werd bij mij het zaadje geplant’, zegt Van Kempen, die zich na een studie aan de TU in Delft, ontwikkelde tot natuurfilmer. Naast De terugkeer van…, maakte hij ook de films Riverking, over de Afrikaanse Nijlbaars en Marker Wadden, over de aanleg en ontwikkeling van een kunstmatige groep eilanden in het Markermeer. 

Op het gebied van geduld – want bij het filmen van dieren en natuur is geduld een schone zaak – was Van Kempen dan ook wel wat gewend, al was het filmen van de wolf de overtreffende trap. ‘Het draaien zelf betekende vaak heel lang wachten. Ik denk dat ik zelf ongeveer vijftig keer wolven voor mijn neus heb gehad. Dat mag veel klinken, maar bedenk je dan maar dat ik 24/7 op wacht zat in het veld, ongeveer zeshonderd dagen. En ik niet alleen, Wim Tegels en de Duitse natuurfilmer Lennert Piltz eveneens, op andere locaties. En dan hadden we nog tien wildcamera’s die we zo hadden omgebouwd dat wat ze registreerden – ze filmen op het moment dat er beweging is – ook kwalitatief goed beeld leverde. Al zat daar uiteindelijk weinig wolvenbeeld tussen.’

Opmars van de wolf
Van tevoren wist Van Kempen wat hij wilde vertellen, namelijk hoe de wolf, die in West-Europa zo goed als uitgestorven was, sinds 1979 aan een opmars is begonnen en dat het niet lang meer zou duren voordat hij zich definitief in Nederland zou vestigen. ‘In 1979 werd de Conventie van Bern getekend, een internationaal verdrag waarbij in hun voortbestaan bedreigde dieren beschermd worden. Sindsdien groeit de wolvenpopulatie langzaam maar gestaag. En omdat elke wolf een eigen territorium nodig heeft, schuift hun leefgebied steeds verder op. Wat wij wilden vertellen met de film is hoe een jongvolwassen wolf uit een in het Oosten levende roedel (een kudde wolven, red.) op reis gaat en uiteindelijk in Nederland aankomt.’

Eerste wolf in Nederland
Toen Van Kempen begon te draaien, was er nog geen gevestigde wolf in Nederland. Er waren al wel wat wolven gesignaleerd. Zo dook in de media het breed uitgemeten beeld op van een wolf die door een dorp wandelt. Maar die wandelde ook weer door. ‘Pas als een wolf een halfjaar in hetzelfde gebied woont, spreken we van een vestiging.'

'Dat was in de winter van 2019 het geval. Eerst was er alleen een vrouwtje, toen ook een mannetje. Het eerste koppel was een feit.’ Dat was niet de wolf die Van Kempen volgde. Er is ook nooit één wolf geweest. ‘We noemen onze hoofdpersoon dan wel Scout in de film, maar het is onmogelijk om een jong wolfje uit te zoeken en dat de rest van zijn leven te volgen. Dus er zijn veel verschillende wolven die de rol van Scout speelden. Wat ik in het begin op papier had staan, dat wat je het script noemt, was heel rudimentair (ruw, red.). In het begin denk je alleen maar: we moeten wolven filmen, maar uiteindelijk krijg je het verhaal door beelden aan elkaar te plakken en gaat de film leven door dingen die je niet verzonnen krijgt. Dat wolven appels eten bijvoorbeeld of dat ze aan de spoorbaan likken. Doordat de rails van ijzer zijn, smaken ze naar bloed. Uiteindelijk is het gelukt om, samen met de editor, een verhaal te bouwen. Het is geen film voor de hardcore wolvenliefhebber, maar een familiefilm waarin je ook leert over de wolf en hoe belangrijk hij is voor onze natuur.’

Hoogoplopende discussies over de wolf
Inmiddels zijn er in Nederland vier wolvenroedels. Of dat wenselijk is? De discussies daarover lopen hoog op, maar dat was al het geval voordat de wolf kwam. ‘Toen gingen er al stemmen op die vonden dat de wolf moet worden afgeschoten.’

Hoeveel roedels er uiteindelijk kunnen komen zal, aldus Van Kempen, de wolf zelf bepalen. ‘Als het gaat om de wildstand (de hoeveelheid wild in een bepaald gebied, red.) dan kun je enkele tientallen roedels kwijt. Het is jammer dat de media er altijd bovenop springen als een wolf een schaap doodt. Je hoort mij niet zeggen dat dat niet vervelend is voor de schapenhouder, maar als je de paar honderd jaarlijks door wolven gedode schapen afzet tegen de vijfhonderdduizend lammetjes die er elk voorjaar worden geboren en die aan het eind van het seizoen nagenoeg allemaal geslacht zijn, dan gaat het om een paar promille (per duizend, red.). Bovendien is door de Europese Unie tegelijk met de Conventie van Bern bepaald dat schapenhouders honderd procent schadeloos mogen worden gesteld als ze dieren verliezen aan wolven. In Nederland wordt dat allemaal op provinciaal niveau geregeld, en kom je al snel in een administratieve molen terecht. Dat zou echt anders moeten.’

Van Kempen wil het graag nog eens benadrukken. Zijn film is geen ‘positief’ verhaal over de wolf: het is het verhaal over de wolf. ‘Dat de wolf terug is, is belangrijk. Niet alleen voor de natuur en de biodiversiteit, maar vooral voor onze beleving van de natuur. Hoe gaaf is het dat je als jochie van twaalf over de Veluwe fietst en bedenkt: “hier zijn wolven” en niet: “hier waren ooit wolven”. Die intrinsieke waarde van de beleving van de natuur mogen we niet onderschatten.’

De bioscoopfilm WOLF is op zondag 11 juni om 20.30 uur te zien bij BNNVARA op NPO 1.