Hoe reageren Nederlanders op mensen met zichtbare aandoeningen?

Jurre Geluk presenteert het negentiende seizoen Je Zal Het Maar Hebben (vanavond, NPO 3!). Na vele draaidagen is hij onder de indruk van de manier waarop jongeren met een aandoening of beperking hun leven leiden: niet vanuit de beperking, maar juist vanuit mogelijkheden.

In Je Zal Het Maar Hebben zien we hoe jongeren, ondanks hun beperking, alles uit het leven halen. Het negentiende seizoen start met Danny (foto), die op vierjarige leeftijd een woningbrand meemaakte. Zijn gezicht is aan één kant verbrand, en een onderarm is weg. Als puber had hij moeite met zijn uiterlijk, maar nu accepteert hij zijn uiterlijk volledig. Of, zoals hij het zegt tegen Jurre: ‘Ik ben niet perfect, maar niemand is perfect.’ 

Voor dit seizoen heeft Jurre alle gêne overboord gegooid, zegt hij. De zijden handschoentjes zijn uit, hij vroeg iedereen alles. En dat werkte: de jongeren werden nu eens als mens behandeld, in plaats van jongere-met-beperking.

Dag Jurre, je hebt nu twee seizoenen Je zal het maar hebben gedraaid. Wat leer je van de jongeren die je hebt geïnterviewd?

Dat je hebt wat je hebt. Dat je overal wel over kan zeiken, maar daar kom je niet verder mee. Dat je moet kijken wat je wel kan, in plaats van wat niet lukt. De 16 jongeren die ik heb geïnterviewd hebben allemaal heftige verhalen, maar halen alles uit het leven wat erin zit. Eén van de jongeren die me erg heeft geïnspireerd dit seizoen is Liset, die een erfelijke aandoening heeft waardoor alle lichaamsfuncties langzaam uitvallen. Zij heeft bij haar vader gezien hoe deze ziekte voor hem zo heftig werd, dat hij besloot om euthanasie te plegen. Maar toch houdt zij haar kin omhoog en geeft ze al kickboksend een middelvinger aan haar ziekte. Zij is zo onmogelijk sterk, bizar. Dan vraag me nu wel eens af: op welke dingen leg ik nou de focus in het leven? Met mijn gezonde lichaam? En zijn dat de juiste dingen?

Denk jij daarover na als je na een opnamedag naar huis fietst?

Ik vertel er thuis over tegen mijn vriend. En op verjaardagen. Dat heb ik ook wel nodig, om het kwijt te kunnen. In dit seizoen zie je weer dat de jonge mensen die ik interview tegen veel vooroordelen aanlopen. Ik hoop dat we door hun verhalen te laten zien, deze vooroordelen onderuit kunnen halen. Nu ik Je Zal Het Maar Hebben voor de tweede keer presenteer, heb ik de ‘zijden handschoentjes’ volledig afgedaan. Dan merk je dat de jongeren die ik spreek dat heel verfrissend vinden, want veel mensen houden zich in en durven hen bijvoorbeeld niet te vragen naar hun seksleven. Terwijl: sommige mensen zien er misschien anders uit, maar ze zijn niet anders en hebben dezelfde interesses en verlangens als iedereen.

Jurre met Leonie (aflevering 1)

Je zal het maar hebben gaat niet allen over hoe jongeren met hun ziekte of aandoening omgaan, maar ook hoe de samenleving op hen reageert. Zijn de mensen die je volgt daar tevreden over? Is de samenleving tolerant genoeg?

Nee, we zijn er nog lang niet. Nog láng niet. Het is ook heel Nederlands om overal op te reageren. Iedereen zegt mij ook: het is logisch om te kijken naar iets wat je niet kent. Als je iemand op zijn handen ziet lopen, in plaats van op zijn benen, dan kijk je óók. Maar het gaat mis als mensen een oordeel vormen op basis van wat ze zien. Als mensen vies kijken, of iets zeggen, dat gebeurt zo vaak tegen mensen die anders zijn.

Verbaast je dat?

Ik schrik er wel van hoe ondoordacht mensen soms kunnen reageren. Ik snap ook wel waar het vandaan komt: de samenleving is steeds individualistischer aan het worden. We zijn niet meer bang om onze mening te geven. Dat leren we ook: je moet je bek opentrekken en sterk zijn. Maar mensen treken nu wel heel snel hun bek open, zonder even na te denken. Doe je je best om je in een ander te verplaatsen, of ga je alleen nog maar uit van jezelf en leg je dat op aan de ander?

Promo: het nieuwe seizoen Je Zal Het Maar Hebben

Ook dit seizoen komen aandoeningen voorbij waar ik nog nooit van had gehoord. Iemand met extreme angst voor kots, waardoor ze haar huis niet uit durft. Hoe zit dat?

Zoals je vaker ziet, hangt ook deze aandoening aan een vervelende gebeurtenis uit het verleden. Ze wil er alles aan doen om te voorkomen dat dat nog eens gebeurt, en nu heeft ze kotsangst. Als bij haar iets goed gaat, dan moet die handeling voortaan altijd zo uitvoeren – want ze had niet gekotst. Voor ons zijn dat twee zaken die helemaal geen relatie met elkaar hebben, voor haar wel. En dus schudt ze nog maar eens het kussen drie keer op, op een bepaalde manier. Voedsel in een bepaalde kleur eet ze niet. Op straat let ze op dat ze geen kots ziet, omdat ze bang is dat ze dáár weer van moet kotsen. Zelf kijkt ze nuchter naar haar angst. Maar ze zegt ook: ik kan prima drie uur niks doen en al die dwangmatige rituelen niet uitvoeren. Maar ik kan het ook wél doen. En als ik het doe, voel ik me veel chiller. Dat is voor mensen die dat niet hebben moeilijk voor te stellen, maar ik vind het heel boeiend om te zien hoe zij met deze extreme angst omgaat.

Na zo’n interview fiets je geïnspireerd naar huis.

Ik vind het altijd heel bijzonder hoe de jongeren die ik spreek ervoor zorgen dat hun ziekte of beperking hun leven niet overheerst. En dan ga ik nadenken over mijn eigen probleempjes. Je zal het maar hebben geeft me dan echt wel een schop onder mijn reet om daar anders tegenaan te kijken.

Je Zal Het Maar Hebben, vanaf dinsdag 15 oktober, NPO 3, 21:25