De pechgeneratie: is studeren minder toegankelijk dan vroeger?

De term ‘pechgeneratie’ werd in 2019 door de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) geïntroduceerd voor studenten die de dupe waren van het leenstelsel. Maar hebben studenten vandaag de dag écht meer pech dan vroeger?

‘Ik weet niet meer wie hem [de term] heeft verzonnen’, vertelt Alex Tess Rutten, destijds voorzitter van de LSVb, in De Nieuws BV. ‘Maar hij paste zo ontzettend goed bij de generatie die we op dat moment zagen ontstaan. Ik zei toen weleens: “Drie keer niks.” Dus er waren geen huizen – zijn er nog steeds niet, trouwens. Er was geen geld, want al die studenten waren zich in enorme schulden aan het steken. En met het klimaat ging het ook slecht. Dus er groeide een generatie op met eigenlijk heel weinig perspectief naar het volwassen leven. Daar maakten we ons enorme zorgen over.’

De pechgeneratie bestaat uit studenten die tussen 2015 en 2022 zijn begonnen met studeren. De basisbeurs werd in september 2015 afgeschaft en vervangen door het leenstelsel, wat grote gevolgen had. Studenten kwamen minder goed rond zonder de basisbeurs. Om te kunnen blijven studeren, moesten zij vaker geld lenen of meer werken naast hun studie.

Een belangrijk argument voor de invoering van het leenstelsel was dat het geld, dat vrijkwam door de afschaffing van de basisbeurs, zou worden geïnvesteerd in beter onderwijs. Maar van die belofte werd nauwelijks iets waargemaakt, zo bleek in september 2019. In plaats van de beloofde kleinere klassen en meer begeleiding, ervaarden studenten een hogere werkdruk. 

Bovendien was het leenstelsel bedoeld om kansongelijkheid te verkleinen. Ook dat liep anders: studenten met welvarende ouders konden studeren zonder te lenen, terwijl studenten uit minder vermogende gezinnen hun loopbaan vaker begonnen met een hoge studieschuld. Na veel kritiek is het leenstelsel afgeschaft. Maar daar hebben studenten maar weinig boodschap aan. Zij moeten hun studieschuld nog steeds afbetalen, en daar komt nu zelfs rente bovenop. De compensatie voor hun 'pech'? Die is schrikbarend laag.

Na acht jaar afwezigheid is in 2023 de basisbeurs opnieuw ingevoerd. Toch krijgt ook de nieuwe generatie studenten te maken met tegenslagen: zo is de basisbeurs lager dan toen hij werd afgeschaft en kunnen zij mogelijk te maken krijgen met de langstudeerboete.

Lange tijd was studeren alleen voor de elite. Vanaf de jaren zestig gingen studenten daarom regelmatig de straat op om te demonstreren, omdat zij vonden dat een studiebeurs een recht van iedereen moest zijn. Pas in 1986 wordt studiefinanciering officieel vastgelegd in de wet. Vanaf dat jaar krijgen voltijdstudenten een maandelijks uitgekeerde basisbeurs. Voor thuiswonende studenten was dat bijna driehonderd gulden per maand en voor uitwonende studenten zo'n zeshonderd gulden. De beurs was een gift en hoefde niet terugbetaald te worden.

In de jaren daarna wordt de basisbeurs meer en meer ‘uitgekleed’. In 1996 werd de basisbeurs omgevormd tot een prestatiebeurs, wat betekende dat studenten de beurs alleen als gift ontvingen als ze hun diploma behaalden. Ook werd het bedrag van de basisbeurs verlaagd, waardoor studenten vaker moesten lenen. Dit leidde tot een grotere druk om te presteren. Een prestatiedruk die door de jaren heen alleen maar hoger is geworden en vandaag de dag een piek bereikt.

Het aantal ouderen in Nederland ligt veel hoger dan in de jaren zeventig en tachtig. ‘Dat betekent automatisch dat daar veel meer geld naartoe gaat’, vertelt Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom bij het Centraal Bureau voor de Statistiek, in De Nieuws BV. ‘Er zijn gewoon veel meer mensen die een pensioenuitkering krijgen en er gaan miljarden naar het AOW. De kosten van de zorg nemen toe (…) waardoor er relatief minder geld overblijft voor jonge generaties.’

Dat er minder geld naar het onderwijs gaat, is niets nieuws: al tientallen jaren wordt er fors bezuinigd. Heeft dat invloed op schoolprestaties? Ja: ‘We zien in onderzoeken van de OESO-landen (een samenwerkingsverband van 38 overwegend rijke landen, red.) dat de schoolprestaties van Nederlandse leerlingen achterop blijven’, aldus Van Mulligen. Nederlandse leerlingen scoren niet alleen slechter dan leerlingen in andere landen; hun prestaties zijn ook in het algemeen niet verbeterd.

Dat is een slechte ontwikkeling als het gaat om de toekomst, weet Van Mulligen. ‘Als je wil dat we in de toekomst nog net zo welvarend zijn als nu, dan zou ik denken dat je dat toch wel moet aangrijpen om meer investeringen te doen in het onderwijs, zodat ook de jeugd van nu en de jongvolwassenen van nu straks nog net zo’n brede welvaart genieten als wij nu doen.’

Bezuinigingen in het onderwijs, een mogelijke terugkeer van de langstudeerboete, een lagere basisbeurs en rente op de studieschuld: zelfs nu het leenstelsel van de baan is, lijkt studeren steeds minder toegankelijk te worden. Misschien spreken we niet meer van één pechgeneratie, maar van pechgeneraties, stelt voorzitter LSVb-voorzitter Abdelkader Karbache. 'Je ziet dat, ondanks de successen die we hebben behaald, we iedere keer moeten blijven hameren op dat het superbelangrijk is dat studenten niet vergeten worden. En dat we ook kijken naar hun positie in de samenleving. (...) maar we gaan sowieso niet op onze handen zitten (...) we blijven keihard strijden totdat er eindelijk echt structurele verbetering is.'