Het water komt. Maar hoe snel en wat doen we dan?

'Het water komt', zo waarschuwt Rutger Bregman in zijn gelijknamige nieuwe boekje. Als we geen maatregelen nemen dreigt onze Randstad te verdwijnen. Ook programmaleider klimaat Tim van Hattum, van Wageningen University, waarschuwt voor een verandering van ons waterlandschap. Maar het doemscenario van een land dat voor de helft onder water staat zal volgens Van Hattum geen werkelijkheid worden.

‘Denkend aan Holland zie ik brede rivieren door oneindig laagland gaan.’  Zo schreef de Nederlandse dichter Hendrik Marsman al in 1936. Een krappe tweehonderd jaar later blijkt dat beeld volledig te kloppen met de werkelijkheid, zoals programmaleider klimaat Tim van Hattum en zijn collega’s dat voorspellen. ‘Wat ons betreft krijgt hij honderd procent gelijk’, zegt Van Hattum in Buitenhof. Ook Rutger Bregman sluit zich aan bij dit beeld, en voegt hieraan toe dat de Randstad hier de dupe van zal zijn. Hij waarschuwt het land voor de mogelijke gevolgen van stilzwijgend achterover leunen. 'We moeten actie ondernemen. De Randstad is een badkuip die elk jaar iets verder wegzakt, terwijl het water stijgt', vertelt hij in De Wereld Draait Door. 

Bregman sprak met zeven wetenschappers over de stijgende zeespiegel en het voortbestaan van het Nederland zoals wij dat kennen. Want dát Nederland is volgens hen in gevaar. 'Eerder werd over zeespiegelstijging in termen van decimeters gesproken, nu gaat het al over meters, in het slechtste geval', zegt Bregman. 'In het slechtste geval is dat twee tot drie meter in het jaar 2100. Maar de Deltawerken zijn bestand tegen veertig centimeter (!).' Bregman noemt het een grote uitdaging waar we nu voor staan.

Ook Van Hattum en zijn collega’s hebben een inschatting gemaakt van Nederland over honderd jaar. Hoewel het grote verschillen met het huidige Nederland vertoont, is het beeld een stuk optimistischer dan de waarschuwingen van  Bregman. Geen doemscenario’s, maar een goed functionerend land dat geen slachtoffer is geworden van de stijgende zeespiegel.

Maar een optimistischer beeld staat niet gelijk aan ontkenning van het klimaatprobleem. ‘We weten allemaal dat het klimaat aan het veranderen is en dat het slecht gaat met de biodiversiteit. Maar wij denken dat we ook een heel mooi toekomstperspectief voor Nederland kunnen schetsen.’ Volgens Van Hattum komen er namelijk elke dag veel heftige (toekomst)beelden op ons af. Toch komt de waarschuwing van Bregman ook voor de boodschap van Van Hattum op het juiste moment. Want dat toekomstperspectief ontstaat niet vanzelf. Ook hiervoor geldt dat Nederlanders zich beter bewust moeten worden van de komst van het water. ‘We zijn (in Nederland) veel bezig met technische oplossingen, en die zijn hartstikke belangrijk om de CO2-uitstoot omlaag te brengen, maar we moeten veel meer de natuur gaan gebruiken en meebewegen met de natuur', volgens Van Hattum. 'En als wij dat doen dan kan dat een plaatje opleveren zoals wij dat geschetst hebben.’ Dit betekent dus niet dat dit een gegarandeerd toekomstbeeld is. Het is een Nederland waar we gezamenlijk aan moeten bouwen, volgens Van Hattum. ‘Samen met de maatschappij, de overheid, het bedrijfsleven, de financiële sector en de landbouw. Het Rijk zou hier een belangrijke rol in moeten spelen.’

Dat kan ook Bregman beamen. 'We zijn het slechtste jongetje van de klas als het gaat om het opwekken van duurzame energie. We zouden een gidsland moeten zijn voor de rest van de wereld, en keihard moeten lobbyen bij andere landen om ook hun aandeel te hebben. Maar in de werkelijkheid sukkelen we er een beetje achteraan.' En dat is gek, volgens Bregman, als je bedenkt dat wij een land zijn dat bij uitstek last zal ondervinden van het klimaatprobleem. Daar komt nog eens bij dat we in het verleden wél enorm hebben geïnvesteerd in de strijd tegen het water, namelijk in de vorm van de Deltawerken en de Afsluitdijk.  

Zeespiegelstijging

Als land met een kustlijn van 535 kilometer is het logisch dat de stijging van de zeespiegel een grote rol gaat spelen de komende honderd jaar. ‘We moeten meebewegen met de stijgende zeespiegel’, volgens Van Hattum. Zij gaan uit van een zeespiegelstijging van anderhalve meter. Anticiperen is dus, ook in dat geval, noodzakelijk. ‘Dat kan door het maken van een bredere duinenrij en het opspuiten van zand voor de kust. Daarmee kunnen we dat water absoluut tegenhouden. Die anderhalve meter kunnen we daarmee goed aan.’

Bregman is pessimistischer. Een stijging van het zeewater tot twee meter kan Nederland aan. Ook dan moeten er grote inspanningen worden gedaan om droge voeten te houden. 'Eilanden opspuiten voor de kust, een ringdijk rondom Scheveningen. Maar dat gaat wel heel veel geld kosten.' Maar de kans dat de stijging groter zal zijn dan die geschatte twee meter is niet ondenkbaar. Bregman: 'Nederland is extra gevoelig voor het smelten van de Zuidpool-kappen.' Dit heeft te maken met de immense zwaartekracht die van de Zuidpool, een enorme ijs- en landmassa, uitgaat. 'Daardoor staat het water iets schuin tegen die poolkappen aan. Als die ijskappen smelten en dat ijs komt in zee, dan wordt die zwaartekracht minder snel. (...) Dan ontstaat er een wipwap effect. Aan de andere kant van de wereld komt dan het water omhoog.' Om die reden denken verschillende wetenschappers dat het smelten van die poolkap juist voor Nederland zo'n groot effect heeft. 'Daarom vallen de nieuwe voorspellingen van het KNMI ook ineens zo hoog uit.' Hoewel we de beste Deltawerken ter wereld hebben is het toch de hoogste tijd om nu na te denken hoe we ons land in de toekomst gaan beschermen tegen de stijgende zeewaterspiegel. Want, zo waarschuwen het KNMI, Rijkswaterstaat en de Deltacommissaris: we moeten vooruit gaan kijken, het bouwen van de Deltawerken kostte dertig jaar. 'Klimaatverandering is voor ons echt geen ver-van-je-bed-show', voegt Bregman hieraan toe. 

Rivieruitbreiding

Naast de zeespiegelstijging krijgen we ook te maken met een toename aan rivierwater. Ook daar moet rekening mee gehouden worden. Van Hattum: 'Er komt meer water onze kant op vanuit Duitsland, Frankrijk en België door het veranderende klimaat. We hebben een opvangbassin in de vorm van het IJsselmeer, maar eerst moeten we onze rivieren breder zien te maken om het water naar het IJsselmeer af te kunnen voeren.’ Wel is het zo dat er veel mensen vlak naast deze rivieren wonen. Er bevindt zich veel landbouw langs de rivieren en ook grote industrie heeft zijn plek hier ingenomen. Daarom moeten we volgens Van Hattum goed nadenken over hoeveel ruimte we de rivieren in de toekomst moeten gaan geven.

In de documentaireserie Hoog Water is te zien wat de mogelijke gevolgen zijn, als we niets doen om het toenemende rivierwater goed af te voeren. Het geeft inzicht in de dreigende watersnoodramp van 1995 in Limburg. Tijdens deze, zeven dagen durende, strijd tegen het water stonden straten compleet onder water en moesten 250.000 mensen noodgedwongen hun huis verlaten.

Hoog Water, iedere maandag om 20:25 uur op NPO 2