Wat?! Eén op de twintig ouderen wordt mishandeld

Financieel en seksueel misbruik, psychisch, fysiek en emotioneel geweld, verwaarlozing en gedwongen testamentsverandering. Eén op de twintig ouderen krijgt met ouderenmishandeling te maken.

Ook de inmiddels overleden Wim Veeneman (78) kreeg te maken met ouderenmishandeling. Hij werd financieel uitgebuit. In het verpleeghuis waar hij woonde verdween steeds geld uit zijn portemonnee. Toen zijn zoon Huub het vermoeden van financiële uitbuiting kreeg, besloot hij verborgen camera’s te plaatsten. Op de beelden zag hij hoe de verpleegster en vertrouwenspersoon van zijn vader doelbewust zijn geld stal. ‘Degene die het dichtst bij de familie stond, waar mijn vader ontzettend aan gehecht was, bleek uiteindelijk de rotte appel te zijn’, vertelt hij in de Zembla-aflevering Azen op de erfenis. De verzorgster is uiteindelijk op staande voet ontslagen. Ze is door de rechter veroordeeld tot terugbetaling van een deel van het geld. ‘We gaan uit van een bedrag ergens tussen de zes- en achtduizend euro, dat in de loop van de tijd is meegenomen’, aldus Huub. Ook is er een taakstraf opgelegd.

Wat is ouderenmishandeling?
Het geval van Wim Veeneman is slechts één voorbeeld van ouderenmishandeling: 'Het handelen én nalaten van handelen, waardoor iemand in een afhankelijkheidsrelatie emotionele, fysieke of materiële schade ondervindt’, legt Nelleke Westerveld, onderzoeker bij kennisinstituut Movisie, uit in Vroeg!. Hier vallen financieel en seksueel misbruik, psychisch, fysiek en emotioneel geweld, verwaarlozing en gedwongen testamentsverandering onder. Eén op de twintig ouderen krijgt met ouderenmishandeling te maken.

Financieel misbruik
De meestvoorkomende vorm van ouderenmishandeling is financieel misbruik. De overheid gaat uit van minstens 30.000 gevallen van financiële uitbuiting bij ouderen per jaar, maar volgens deskundigen ligt dit aantal veel hoger. Slachtoffers zijn namelijk bang, schamen zich en zijn soms afhankelijk van de misbruiker, waardoor veel gevallen onder de radar blijven. ‘Het misbruik gebeurt meestal door mensen die je vertrouwt’, geeft het programma als tip om als oudere financiële uitbuiting te voorkomen. ‘Wie voor zijn geldzaken van een ander afhankelijk is, loopt extra risico.’

Daarnaast blijken lokale allianties, een samenwerkingsverband van banken, notarissen en hulpverleners die gespecialiseerd zijn in de aanpak van financiële uitbuiting, niet te werken. Momenteel zijn er namelijk maar 47 actief in Nederland, terwijl dat er 342 zouden moeten zijn: per gemeente één.

Fysiek geweld
‘Zorg wordt altijd vanuit goede bedoelingen en goede intenties gestart, maar het kan door onkunde, onwetendheid, opzet of moeilijke relaties omslaan in ontspoorde zorg’, vertelt onderzoeker Westerveld in Vroeg!.

Dat overkomt mevrouw Snijders (91). Ze woont in een aanleunwoning van de Van Neynselstichting in Den Bosch. Als er bij haar blauwe plekken verschijnen, groeit het wantrouwen bij haar kinderen en kleinkinderen. ‘In het begin waren het wat kleine voorvalletjes, maar later - toen de nachtdienst in beeld kwam - kreeg ze blauwe plekken en kregen wij hele grote bedenkingen over hoe er met haar werd omgegaan’, vertelt kleindochter Elles Vos in 2014 in de Zembla-aflevering Wie mishandelt ouderen en waarom?.

Op een nacht gaat het mis. Dochter Gerda wordt uit bed gebeld, met de mededeling dat haar moeder uit bed zou zijn gevallen en ernstig gewond is. ‘Ze had vier hoofdwonden, een gebroken neus, een gebroken nekwervel, gebroken ribben, een open knie, twee blauwe knieën, een open arm en een onderbeen wat behoorlijk openlag. Ze was behoorlijk verminkt.’

Mevrouw Snijders’ kleindochter vult aan: ‘Ze had ook twee blauwe ogen. Toen ik haar later zag in het ziekenhuis was ze onherkenbaar.’ Twee dagen later overlijdt haar oma. De arts tekent niet voor een natuurlijke dood, vanwege de vele uiteenlopende fracturen en verwondingen. De directeur van de zorginstelling gaat daarentegen uit van een valincident, omdat mevrouw Snijders vaker was gevallen. ‘Het feit dat mijn oma tot twee keer toe heeft aangegeven: “Ik ben niet gevallen”, nadat het incident is geweest… Ja, daar doet niemand wat mee. En daar ben ik heel erg boos over.’ De familie dient uiteindelijk een klacht in bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg.

Gedwongen testamentsverandering
Een laatste vorm van ouderenmishandeling is gedwongen testamentsverandering. Als Raymonds vader (87) steeds meer verschijnselen van dementie begint te krijgen en structuur in zijn leven mist, schieten Raymond, zijn zwager en zijn zus te hulp. Raymond doet de aan zorg gerelateerde zaken, zijn zwager en zus de financiële zaken. ‘Dat leek prima te gaan, dus daar bemoeide ik mij niet mee’, vertelt Raymond in de Zembla-aflevering Azen op de erfenis.

Als zijn vader steeds verder achteruitgaat, adviseert Raymond hem om een levenstestament te maken, waarin onder andere staat wat er met zijn spaargeld moet gebeuren. Dit levenstestament blijkt hij echter al te hebben. ‘Mijn zus en zwager krijgen de volledige regie met het levenstestament: de bankzaken, maar ook alle gezondheidszaken. En wat je verderop in het levenstestament ziet, en dat is heel bijzonder, is dat één persoon is uitgesloten van welke rol dan ook: dat ben ik. Er staat hier dat ik helemaal geen enkele taak, rol of bevoegdheid meer mag hebben in de zorg over mijn vader’, laat hij zien in de aflevering. ‘Ik ben gewoon geschrapt uit de familie.’

Zijn zwager blijkt tegenover Raymonds vader te hebben beweerd dat Raymond zijn vader wil laten opnemen in een zorginstelling. Hier is echter geen enkele sprake van. Wel verhuist Raymonds vader later met flinke tegenzin van Maassluis naar Enkhuizen, de woonplaats van Raymonds zus. ‘Dit bleek de opmaat te zijn naar een goed georganiseerd scenario van gebeurtenissen die ertoe moesten leiden dat mijn vader van zijn complete vermogen is ontdaan.’

Later belt zijn vader voor advies: hij zegt dat hij geld contant moet afstaan aan Raymonds zwager, om het saldo op de bank laag te houden. ‘Daaruit maakte ik op wat ik eigenlijk al vermoedde. Dat het de bedoeling was dat mijn vader zijn geld werd afgepakt en dat dat inmiddels was begonnen.’ Als Raymond vervolgens verhaal gaat halen bij zijn zus en zwager loopt dat uit op een knallende ruzie, waarna hij het contact met zijn vader verliest. Die overlijdt en Raymond hoort pas later dat hij is gecremeerd.

Raymond vraagt de bankgegevens van zijn overleden vader op, waar hij als nabestaande recht op heeft. ‘Sinds mijn vader in Enkhuizen is komen wonen, worden er ineens hele grote bedragen gepind: 980 euro, 1000 euro, 1200 euro gepind, 25.000 euro opgehaald aan eurobiljetten.’ In ruim anderhalf jaar is Raymonds vader kaalgeplukt en 150.000 euro lichter. De grote geldopnames zijn door het monitoringssysteem van de Rabobank alleen nooit als ongebruikelijk opgemerkt.

Vreemd, vindt Raymond, want uit de bankafschriften blijkt dat de geldbedragen ’s avonds laat zijn opgenomen. ‘Onmogelijk dat hij op die tijdstippen nog de straat opging om te pinnen: de man was 87! Dat kan toch helemaal niet?’ Zijn zus en zwager blijven stellig ontkennen. Hun advocaat verklaart dat Raymonds vader seksuele gevoelens had en zijn geld uitgaf aan sekswerkers. ‘Voor die bedragen? Schei toch uit! Dat gelooft geen hond.’ Daarnaast rouwde zijn vader nog altijd om zijn overleden moeder. ‘Die is daar nooit helemaal overheen gekomen.’ Raymond besluit tot slot om aangifte te doen wegens misleiding, verduistering en mishandeling.