Waar gaat het mis met de Turkijedeal?

Gerald Knaus, de Oostenrijkse architect van de Turkijedeal, ziet waar het akkoord mislukt.

‘Wat we nu zien, is duidelijk een mislukking’, aldus Gerald Knaus, oprichter van het European Stability Initiative en architect van de omstreden deal met Turkije, over de opvang van (Syrische) vluchtelingen in Buitenhof. ‘Het is ook duidelijk waarom het een mislukking is.’

Volgens Knaus heeft Griekenland nog een enorm aantal asielaanvragen te verwerken en loopt het systeem daar vast. ‘Griekenland stuurt in een maand twaalf mensen terug, maar er komen er tienduizend bij. Mensen zitten maanden vast, waarna 98 procent naar het vasteland gaat. Omdat er maar geen besluit valt.’

Chaos

Doordat het systeem vastloopt, is de situatie in Griekenland extreem slecht geworden. Knaus: ‘De EU en Griekenland hebben standaarden hoe ze omgaan met vluchtelingen. En die worden al jaren met voeten getreden. Terwijl het aantal mensen dat in Griekenland aankomt is toegenomen – in september nog 10.000, nu meer dan 30.000 op die eilanden – en er maar 6000 of 7000 humaan opgevangen kunnen worden. Het is dus chaos. Toen ik op Lesbos was, sliepen mensen buiten in tenten. Nu het winter wordt, is dat een nachtmerrie. Voor de mensen in het kamp is het heel krap en onveilig. En er is maar één arts. Dit is onacceptabel.’

De kern van het probleem is ook het begin van de oplossing, denkt Knaus. Sneller beslissen wie door mag, naar het Europese vasteland, en wie terug moet. ‘Dat moet in enkele weken kunnen’, aldus Knaus. ‘Nergens, ook niet in Italië, of Spanje, lukt het om binnen een paar weken een besluit te nemen. In Griekenland hebben ze een achterstand met asielprocedures van bijna drie jaar. Nederland had wél een systeem waarin het binnen een paar weken lukt: je betaalt voor advocaten, maar besluit binnen een paar weken. Zwitserland heeft dit overgenomen, en dat zou Griekenland ook moeten.’ Dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) de toestroom ook niet aankan (de organisatie geeft aan pas in 2021 weer op orde te zijn) doet daar niets aan af, vindt Knaus. ‘Het Griekse systeem deugt al helemaal niet. We moeten ons realiseren dat de grens in de Middellandse Zee ligt.’

Probleem opgelost

Hoewel onduidelijk blijft of de deal met Turkije hier iets aan heeft bijgedragen, is de toestroom vluchtelingen naar Europa na de deal wel afgenomen. ‘We hadden 2000 vluchtelingen per dag, dat werden er 50. Het aantal doden in de Middellandse Zee – en dat vind ik nog veel belangrijker – ging van 1100 in het jaar vóór de Turkijedeal, naar 80 in de twaalf maanden na de deal. Maar de politiek heeft zich daardoor afgewend van de Griekse eilanden. Politici dachten: het probleem is opgelost. Maar als je geen goed systeem in het mediterrane gebied hebt, komen de mensen vanzelf weer onze kant op. De Grieken kunnen dit niet alleen.’

Knaus noemt wat cijfers die ons helpen de crisis te begrijpen, ook in relatie tot de situatie in Syrië. ‘Zeven miljoen Syriërs zijn op de vlucht in eigen land, zes miljoen daaromheen. Het idee van Europese leiders dat zij daarin geen rol hoeven te spelen, dat we niemand accepteren, dat we landen die ze wel accepteren niet helpen, werkt gewoon niet.’ Er is voorspeld dat dit jaar 50.000 mensen de Middellandse Zee oversteken. Een kwart van hen is Syrisch – dat zijn 12.000 Syriërs. En hoe groot is het aantal Syriërs in Turkije? 3,6 miljoen. ‘En dat worden er meer’, zegt Knaus. ‘Afgelopen jaar zijn 140.000 Syrische kinderen geboren in Turkije. Over vijf jaar heeft Turkije een half miljoen Syrische kinderen die daar zijn geboren. De EU heeft er dus veel belang bij om de Syriërs in Turkije te helpen. En dat doet ze nu ook, met een programma dat zes miljard euro kost. Maar het geld raakt op.’ De Turkse president Erdoğan gebruikt deze groep om Europa onder druk te zetten nu hij zelf in Syrië oorlog voert. Maar daar komt ook nog iets bij, aldus Knaus: de Turkse regering staat onder druk van de oppositie, die minder Syriërs in het land wil omdat het aantal groeit en het geld opraakt. ‘Wat de Turkse regering doet, is op zich legitiem.’

Begrip

Even voor de duidelijkheid: Knaus pleit niet voor meer begrip voor Erdoğan. ‘Nee. Ik wil meer hulp voor Syrische vluchtelingen in het land dat op dit moment de meeste vluchtelingen ter wereld huisvest. Stel dat het akkoord van tafel is. Gaan we dan minder met Turkije samenwerken? Nee. We moeten met ze samenwerken, want er is een humanitaire ramp. Als we Turkije geen hulp geven, hoe kunnen we dan verder? Hoe maakt ons dat dan minder afhankelijk van hen?’

Een deal met een land dat vluchtelingen en migranten huisvest, is niet altijd de oplossing, aldus Knaus. Met Libië valt níet zo’n deal te maken. ‘Je kunt mensen niet terugsturen naar landen waar gemarteld wordt. In Libië worden mensen gemarteld en verkracht. Het is illegaal en immoreel om mensen daar naartoe te sturen.’