Reference Man: wát als je niet op hem lijkt?!

Zo’n beetje alles om ons heen is gemaakt voor de standaard, referentieman – of wat de makers als ‘standaard’ ervaren. Maar wat als je daar niet aan voldoet? 

Vrouwen hebben 47 procent meer kans op ernstig letsel bij een auto-ongeluk dan mannen. De veiligheid van auto’s wordt namelijk getest op een testpop met mannelijke eigenschappen. Mannelijke spierbouw bijvoorbeeld. Of een mannelijke reactie van hoofdbewegingen (bij vrouwen net iets anders). De 'standaard' automobilist is dus een man, en vrouwen zijn daar een variant op.

Het is een van de problemen die journalist Sophie Frankenmolen aankaart in haar vierluik Reference Man (‘referentieman’). ‘Ik vind het bizar dat ik minder veilig in een auto zou zitten dan een man’, zegt ze. ‘Er bestaat geen Nederlandse of Europese wetgeving die specifiek eist dat auto's met vrouwelijke crashtestdummy's getest moeten worden. Dat maakt het voor een crashtestcentrum niet aantrekkelijk om een half miljoen te investeren als hun klanten het niet gaan gebruiken omdat het niet hoeft van de wetgeving.’

Reference Man gaat verder dan auto’s: het idee van een standaardman die dient als standaardmens (en de effecten die dat met zich meebrengt) komt overal in het dagelijks leven terug. Want wat is die standaard en hoe is deze bepaald? In de serie zien we bijvoorbeeld hoogleraar cardiologie Angela Maas vertellen over de norm in de medische wereld: de standaard mens is een witte man van 1 meter 75 en ongeveer tachtig kilogram. Frankenmolen: ‘De geneeskunde ging er lang vanuit dat het vrouwen- en mannenlijf, op de geslachtsdelen na, eigenlijk volledig hetzelfde waren. Dit wordt ook wel “de bikinivisie” genoemd. Maar de symptomen van een hartaanval bij mannen en vrouwen zijn anders. Lang kenden we alleen die van de man en was dat dus de standaard. Maar wát als je niet op hem lijkt?’ Dit principe geldt nog in veel specialisaties in de medische wereld: ook bijvoorbeeld onderzoek naar longziekten en ontstekingsziektes wordt vaak gedaan naar de meetlat van de referentieman. Of neem zoiets als dermatologie: ‘Boeken over huidziektes bevatten enkel foto’s van witte huiden, behalve in het hoofdstuk geslachtsziektes.’ Artsen stellen hierdoor vaak later of helemaal geen diagnose bij mensen met een donkere huid.  

‘De Reference Man is echt de norm op plekken die ik als “neutraal” beschouwde, zoals de medische wereld of de auto’s waarin we rijden. Ook in de technologie, waar algoritmes in toenemende mate dingen voor ons bepalen. Maar gezichtsherkenningsalgoritmes worden vaak vooral getraind met data van witte gezichten: ‘Gezichtsherkenningssystemen die door universiteiten in Nederland tijdens corona worden ingezet om studenten toch hun examens te laten maken zonder af te kijken, herkennen in sommige gevallen een donkere huid niet. Het systeem herkent ze niet als mens.’ Soortgelijke racistische en seksistische algoritmes kunnen ook bij systemen die worden ingezet voor sollicitaties en hypotheekaanvragen voorkomen: ‘Dat betekent dat sommige ongelijkheden die in de samenleving zitten ongemerkt worden gekopieerd naar het heden.’ Een soms onzichtbare ontwikkeling die veel alertheid vereist, volgens Frankenmolen: ‘Als we voor gelijkheid zijn, moeten we er heel alert op zijn in de samenleving.’

De Reference Man als enige norm heeft dus uiteenlopende gevolgen, die de serie onderzoekt. Volgens Frankenmolen moet er meer bewustwording worden gecreëerd omtrent die gevolgen: ‘Dat hoop ik met deze serie te doen. Het maakt niet uit als je op Reference Man lijkt, maar het is tijd dat hij als norm niet iedereen in zijn eentje meer vertegenwoordigt.’ Het antwoord op de vraag wat er moet gebeuren is complex: ‘Bij sommige dingen kun je zeggen dat er een toezichthouder moet komen die kijkt of de wetten worden nageleefd. Als die er niet zijn dan moeten die er komen.’

Terugkijken? Dat kan hier.

Nederland móet eerlijker en gelijkwaardiger. Help je mee? Steun BNNVARA en doneer.