Wat is artikel 1 (Art. 1) van de grondwet?

Misschien wel het belangrijkste artikel in onze Grondwet: de wet voor gelijke behandeling en verbod op discriminatie. Maar waar ligt de oorsprong van deze wet?

Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

Zo luidt artikel 1 van onze Grondwet. ‘Klinkt simpel’, merkt De Nieuws BV-presentator Natasja Gibbs op. Maar zo simpel bleek het niet, althans, het heeft erg lang geduurd voor er een degelijke zin opgenomen werd in ons wetboek. ‘Het bestaat pas sinds 1983, op deze manier’, aldus journalist Natascha van Weezel.

1798
Maar de oorsprong van het artikel ligt in het jaar 1798. ‘Er bestond een artikel dat hier ergens al op leek: artikel 3. En dat luidt: alle leden der maatschappij hebben zonder onderscheiding van geboorte, bezitting, stand of rang een gelijke aanspraak op dezelfde voordelen.’ De strekking is enigszins gelijk, maar pas zevenendertig jaar geleden werden daar dus specifieke regels over discriminatie aan toegevoegd.

1983
Na de Tweede Wereldoorlog werd er gelijk geopperd iets dergelijks in de Grondwet op te nemen. Toch duurde het toen nog geruime tijd voor dit daadwerkelijk gebeurde. ‘Bij de grote grondwetswijziging van 1983 is het erdoor gekomen.’

Korte lesje Nederlandse Grondwet. Onze Grondwet bestaat uit acht hoofdstukken, legt Merel Ek, conservator van het Museum van de Democratie van De Nieuws BV, uit. Onze grondrechten staan in het eerste hoofdstuk beschreven. De andere hoofdstukken gaan, volgens Ek, over de indeling van het land. Ek: ‘Hoe de rechterlijke macht, gemeenten, en provincies zijn ingedeeld.’ Dat staat in de andere hoofdstukken.

Aanpassingen
De Grondwet kan niet zo gemakkelijk worden aangepast. Toch werd er dit jaar gewerkt aan een aanpassing van artikel 1. Zo heeft de Tweede Kamer goedgekeurd dat ‘geaardheid’ en ‘handicap’ worden toegevoegd aan het rijtje op basis waarvan niet gediscrimineerd mag worden. Dat staat nu nog niet aangepast in de Grondwet, omdat de Eerste Kamer daar nog over moet stemmen. Na de verkiezingen moet er opnieuw op gestemd worden; pas dan kunnen deze twee toevoegingen worden opgenomen in artikel 1 van de Grondwet.

Vastgelegd
Voor Van Weezel is artikel 1 een van de belangrijkste onderdelen van de democratie. ‘Dat er in de Grondwet staat opgenomen dat je niet mag discrimineren, dat iedereen in beginsel gelijk is. Dat het niet uitmaakt welke religie je hebt, welke achtergrond je hebt, welke politieke gezindheid je hebt of op wie je valt. Ik vind het zó belangrijk dat dat ook echt is vastgelegd en niet alleen iets is wat we aan elkaar zeggen.’ En dat is niet het enige. ‘Ik vind het ook mooi dat het niet alleen van overheid naar burger is, maar dat het ook geldt voor burgers onderling. Dat vind ik heel belangrijk. We houden ons er niet altijd even goed aan, maar je kan je er altijd op beroepen.’

Janmaat, Fortuyn en WildersDe afgelopen jaren is het belang van artikel 1 meerdere keren door politici in twijfel getrokken. Van Weezel: ‘Janmaat heeft in de jaren negentig al gezegd van dit artikel af te willen. Daarna heeft Fortuyn het nog een keer gezegd en daarna heeft Wilders het nog eens gezegd. Dus we zijn er al vanaf het begin mee bezig. Discriminatie bestaat altijd al.’

Ook wordt er aan artikel 7, dat het recht op vrijheid van meningsuiting beschrijft, door sommigen zwaarder getild dan aan het recht op gelijke behandeling en verbod op discriminatie. Onder het mom van: ‘Ik mag toch alles zeggen?’ Zo werkt het niet, volgens Van Weezel. ‘Ik vind dat dat absoluut naast elkaar moeten kunnen bestaan.’