Is anticonceptie net zo goed een mannenkwestie als een vrouwenkwestie?

‘Iedereen zou zich verantwoordelijk moeten voelen voor de dingen die erbij komen kijken als je intiem met elkaar bent. Dat geldt zowel voor soa's als kinderen krijgen’, zegt presentator Emma Wortelboer over de gedeelde verantwoordelijkheid voor anticonceptie. ‘Ik zou het raar vinden als het bij een van de twee komt te liggen.’ Waarom gebeurt dat in de praktijk wél vaak? 

Driekwart van de jongvolwassenen (18-30 jaar) vindt dat mannen en vrouwen beide even verantwoordelijk zijn voor anticonceptie, maar in de praktijk is in minder dan de helft van de gevallen (45%) de verantwoordelijkheid gelijk verdeeld, blijkt uit onderzoek van Rutgers eind 2020. Dat kent vele redenen.

Anticonceptie
Voor vrouwen zijn er verschillende anticonceptiemiddelen op de markt die beschermen tegen een ongewenste zwangerschap, terwijl er voor mannen nauwelijks middelen beschikbaar zijn. Denk voor vrouwen aan de pil, ring, pleister of spiraal. Dit werd enige tijd gezien als een zegen voor de seksuele vrijheid en emancipatie van vrouwen. Maar aan die vrijheid zitten ook nadelen en beperkingen, legt Kassa’s online redacteur Judith Holzmann uit: ‘Uit mijn onderzoek voor mijn master genderstudies bleek dat vrouwen aan de ene kant veel waarde hechten aan goede zwangerschapspreventie en blij zijn dat verschillende effectieve methoden beschikbaar zijn. Aan de andere kant voelen ze ook dat deze keuze gelimiteerd is. Bijna alle methoden bevatten bijvoorbeeld hormonen en dat kan zorgen voor fysieke en mentale bijwerkingen. Zeker doordat er voor mannen eigenlijk alleen condooms zijn, kunnen vrouwen zich genoodzaakt voelen om ethische bezwaren te negeren of vervelende bijwerkingen te accepteren.’ Volgens Emma wordt het gesprek over de verantwoordelijkheid voor anticonceptie wel gevoerd: ‘In mijn kringen wel. Maar het komt altijd erop neer dat de vrouw de verantwoordelijkheid neemt voor anticonceptie, of ze doen het samen. Ik ken mannen, waaronder mijn vriend, die graag voor anticonceptie zouden willen zorgen, maar dat is nog niet echt mogelijk.’

Het maken van die keuze kan dan ook lastig zijn, volgens Judith: ‘Anticonceptie wordt veelal gezien als een vrouwenkwestie. Hierdoor kun je je als vrouw alleen in je keuze voelen, zeker als je bepaalde anticonceptie niet wil nemen vanwege bijwerkingen of morele overwegingen.’

Gedeelde verantwoordelijkheid
Volgens Judith is het belangrijk dat in het kader van zwangerschapspreventie een open gesprek plaatsvindt over anticonceptie: ‘Ook al is de uitkomst wellicht hetzelfde, namelijk dat de vrouw anticonceptie gebruikt, het feit dat het uit een gevoel van gedeelde besluitvorming is gekomen lijkt mij waardevol. Seks doe je samen, dus ik vind dat je ook samen moet nadenken over hoe je een zwangerschap wil voorkomen. Dat een (ongewenste) zwangerschap in het lichaam van de vrouw plaatsvindt betekent niet dat het ook automatisch haar verantwoordelijkheid is. Voor een zwangerschap heb je toch echt een eicel én een zaadcel nodig.’

Bespreekbaar
Emma onderstreept het belang van een gedeelde verantwoordelijkheid en het bespreekbaar maken van jouw individuele behoeften: ‘Je moet praten over wat je wil. Als je wil dat je partner meegaat naar de huisarts, dan moet je dat vragen. Als je wil dat je partner meebeslist over wat jij in je lijf stopt, dan moet je dat ook doen. Doe wat op je hart ligt. Als je dat allemaal wil, moet je het bespreekbaar maken.’ Dat geldt ook voor mannen: ‘Als je als man voelt dat je het erover wil hebben en graag mee wil beslissen of mee wil naar de dokter, moet je het ook zeggen. Seks doe je samen.’ Zelf heeft ze daar geen behoefte aan: ‘Ik denk er zelf iets anders over. Ik heb het er wel over met mijn partner, maar uiteindelijk heb ik er niet zoveel aan om het met hem te bespreken. Hij voelt dat niet.’ Maar ook dat is prima, zegt Emma: ‘Niet iedereen hoeft het op dezelfde manier te doen.’ 

Actieve rol
Het ontbreken van de gedeelde verantwoordelijkheid heeft niet altijd te maken met desinteresse, legt Judith uit: ‘Ik denk dat er genoeg mannen zijn die hun steentje willen bijdragen, maar dat ze simpelweg niet weten hoe.’ Het gebrek aan kennis kan daar namelijk ook een rol in spelen, voegt Emma toe: ‘Je kunt wel wijzen naar de man, omdat de verantwoordelijkheid de afgelopen 50 jaar bij ons heeft gelegen, maar daar kunnen jongens van 18 ook niets aan doen. Die zijn ook maar onderdeel van een systeem dat in hun schoot geworpen is. Het heeft geen zin om dan verheven naar de ander te wijzen.’ 

Gebrek aan kennis
De middelbare school zou een plek kunnen zijn om die kennis op te doen, mits het op een serieuze manier wordt opgepakt, volgens Emma: ‘Ik wil niet zeggen dat school de plek moet zijn waar je het hierover hebt. Maar het is wel een centrale plek waar mensen uit alle hoeken en windrichtingen samenkomen. Zet de Peepshow aan of Spuiten en Slikken, zoiets. Ik denk dat het wel belangrijk is dat er op school een plek is waar hierover gepraat kan worden, maar dan moet het wel volledig, compleet en serieus aangepakt worden. Dat je een uur per week seksuele voorlichting hebt. Over je lijf, seks, liefde en seksualiteit. Ik denk dat je daar wel behoefte aan hebt, als je jong bent. De keren dat het tijdens mijn middelbareschooltijd over anticonceptie ging, ging het vaak over de redenen waarom we de pil voorgeschreven kregen, zoals huidproblemen of het reguleren van de menstruatie.’

Hoewel jongens dan ook meer over anticonceptie en het vrouwelijk lichaam krijgen te horen, werkt het beide kanten op, licht ze toe: ‘Ook wat er bij een man gebeurt. Andersom kunnen we ook meer over het mannenlijf leren. Ik denk dat ook dat twee kanten op werkt. Dat we in ieder geval erover moeten praten.’

Hoe ga je het gesprek aan? 
Wat als je het wél over anticonceptie wil hebben met je partner, maar niet weet hoe? Volgens Judith kun je je als man bijvoorbeeld inlezen in verschillende anticonceptiemethoden en zelf het gesprek starten: ‘Actief meedenken, in plaats van ervan uitgaan dat de vrouw het wel regelt, kan al een wereld van verschil maken qua beleving. Praat in ‘wij’ in de plaats van ‘jij’ bijvoorbeeld. Hoe je je zinnen formuleert, kan belangrijk zijn. Stel open vragen in de plaats van gesloten vragen: “Hoe zullen we het doen met anticonceptie?” in de plaats van “ben je aan de pil?” Financieel bijdragen is natuurlijk ook een optie. Het is tijd voor een normverandering en mannen hebben daar een belangrijke rol in.’ Volgens Emma zou je als vrouw het gesprek kunnen starten door ermee te stoppen: ‘Dan begin je op nul en forceer je je partner en jezelf om het erover te hebben en er dus over na te denken. Maar dat betekent ook even geen seks totdat het uitgepraat is. Dan heb je een motivatie om het erover te hebben. Als je een statement wil maken, en er klaar mee bent dat het nooit een heel serieus gespreksonderwerp is omdat het vanzelfsprekend is dat de een of de ander altijd voor anticonceptie zorgt, dan kan je ermee stoppen. Dat deel je dan gewoon en zo ligt de bal eens bij de ander.’

Meer weten over de pil?  Emma legt het uit in Emma's Peepshow: