Hoe zorgt klimaatverandering voor een stijgend aantal vluchtelingen?

‘Meer dan 20 miljoen mensen per jaar - één persoon om de twee seconden - moesten hun huizen verlaten door rampen als droogte, bosbranden en orkanen’, meldt Zembla in augustus van dit jaar.

Extreme weersomstandigheden, smeltende ijskappen en bosbranden: dit zijn een paar verregaande gevolgen van klimaatverandering. Die gevolgen zorgen er in sommige gevallen voor dat grote groepen mensen hun woonplaats moeten verlaten, omdat het voor hen onmogelijk wordt om daar te overleven.

Klimaatvluchteling
In de reportage ‘Klimaatchaos’ van Zembla waarschuwen wetenschappers, oud-bestuurders en militairen voor dit gevolg van klimaatverandering. Waaronder defensiespecialist Rob de Wijk: ‘We moeten er rekening mee houden dat de conflicten in landen rond de evenaar alleen maar groter worden en dat miljoenen extra mensen op de vlucht zullen slaan.’

Sterker nog: uit een rapport van Oxfam Novib blijkt dat klimaatgerelateerde rampen in het afgelopen decennium de belangrijkste oorzaak waren voor mensen om op de vlucht te slaan, zo meldt Zembla.

Klimaatverandering
‘Wat moeten we doen? Wat kan jij doen?’, vraagt de 17-jarige Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg in haar Instagram-video eind vorig jaar. De gevolgen van klimaatverandering worden steeds schrijnender. Volgens haar is de snelheid waarmee we de aarde uitputten ongekend: ‘Tropisch bos wordt gekapt met een snelheid van 30 voetbalvelden per minuut.' Het antwoord - ‘beschermen, herstellen, financieren’ - op haar vraag klinkt eenvoudiger dan het werkelijk is.

Klimaatverandering heeft namelijk verschillende gevolgen en oorzaken. In 2019 pleit Thunberg met andere internationale klimaatwetenschappers en -activisten voor het herstel van natuurlijke bossen en kustlijnen, waardoor zowel klimaatopwarming als het uitsterven van diersoorten kan worden afgeremd. Planten en bomen zuiveren o.a. koolstofdioxide uit de lucht. CO2 leidt namelijk tot het broeikaseffect.

Eén van de gevolgen daarvan zagen we terug in het heftige Atlantisch orkaanseizoen van dit jaar. ‘Omdat alle Engelse namen inmiddels zijn verbruikt, moesten meteorologen overstappen op het Griekse alfabet om de stormen een naam te geven’, meldt Joop. Het extreme weer zorgt voor lange periodes van droogte en hevige regenbuien waardoor gewassen wegspoelen.

Een ander, verregaand, gevolg hiervan is het dreigende voedseltekort in 2050. De oplopende temperaturen zullen met name de armere landen - die de minste verantwoordelijkheid dragen voor de uitstoot van broeikasgassen - het hardst treffen, volgens Oxfam. Door het gebrek aan geld komen die landen de rampen ook nog eens moeilijk te boven. De groep klimaatwetenschappers en -activisten vindt daarom ook dat we de belangen van de wereldvoedselvoorziening en de lokale bevolking niet uit het oog mogen verliezen.

Klimaatactivisten als Thunberg en organisaties als Greenpeace geven aan dat het stoppen met boskap, bijvoorbeeld waar regenwoud gekapt wordt ten gunste van veehouderij en palmolieplantages, van levensbelang kan zijn.

Hoewel is gebleken dat de gevolgen van klimaatverandering tot ontheemding leiden, is het niet duidelijk of klimaatvluchtelingen opgevangen worden: ‘Vluchten voor klimaatverandering’ is volgens de huidige internationale afspraken geen grond voor het verkrijgen van een humanitair visum, schrijft Joop in 2017.

‘Dan zijn wij in Nederland opeens klimaatvluchtelingen’
Dat we ook in Nederland met extremer weer en wateroverlast te maken gaan krijgen, is heel reëel. Een grote verandering als gevolg van de opwarming van de aarde is de zeespiegelstijging. ‘De voorspellingen over de zeespiegelstijging gaan nu tot 2100. Maar de stijging van de zeespiegel stopt dan niet opeens. Dat zal daarna gewoon doorgaan. Ik vraag me af of we wel in staat zullen zijn om het tij te keren’, vertelt weerpresentator Gerrit Hiemstra in Zembla. Als dat niet lukt, zal een flink deel van Nederland onder water komen te staan en niet meer bewoonbaar zijn, vermoedt hij: ‘Dan zijn wij opeens klimaatvluchtelingen.’

Ook programmaleider klimaat Tim van Hattum, van Wageningen University, waarschuwt voor een verandering van ons waterlandschap. Maar hij schetst een beeld van een functionerend land dat geen slachtoffer is geworden van de stijgende zeespiegel. In Buitenhof vertelt hij: ‘We weten allemaal dat het klimaat aan het veranderen is en dat het slecht gaat met de biodiversiteit. Maar wij denken dat we ook een heel mooi toekomstperspectief voor Nederland kunnen schetsen.’ Volgens hem moeten we meebewegen met de stijgende zeespiegel. Anticiperen kan, volgens hem, door het maken van een bredere duinenrij en het opspuiten van zand voor de kust: 'Daarmee kunnen we dat water absoluut tegenhouden. Die anderhalve meter kunnen we daarmee goed aan.’

Bewustwording
Wat Hiemstra opvalt is dat mensen vaak onderschatten hoe snel de opwarming van de aarde gaat: ‘Afgelopen week heeft het voor het eerst gevroren in Limburg. Vroeger was dat de normaalste zaak van de wereld in deze tijd van het jaar. Nu is het nieuws. De Elfstedentocht? Die komt er niet meer. De kans daarop is inmiddels minder dan een procent. Misschien dat het een enkele keer nog mogelijk wordt om op natuurijs te schaatsen, maar het wordt vooral een zaalsport.’

Oplossingen
Volgens defensiespecialist Rob de Wijk is er slechts één oplossing voor het klimaatprobleem. ‘Dat alle landen tegelijk draconische maatregelen nemen. Er moeten keiharde CO2-reducties komen, bij wijze van spreken het dubbele van Parijs, en we moeten veel sneller overstappen op groene energie en daarbij voor lief nemen dat dat ten koste gaat van economische groei’, vertelt hij in Zembla. Hoewel Van Hattum gelooft dat het reduceren van de CO2-uitstoot belangrijk is, vindt hij dat we veel meer met de natuur mee moeten bewegen. ‘Samen met de maatschappij, de overheid, het bedrijfsleven, de financiële sector en de landbouw. Het Rijk zou hier een belangrijke rol in moeten spelen.’ Het is een Nederland waar we gezamenlijk aan moeten bouwen, aldus Van Hattum.

Hoewel De Wijk zich geen zorgen maakt over Nederland (‘wij hebben geld en een mondige bevolking’), maakt hij zich wel zorgen om de miljoenen mensen in andere landen: ‘Die kunnen nergens meer naartoe straks. Want ik voorspel dat de grenzen hier uiteindelijk ook dichtgaan, dat vluchtelingen in de regio opgevangen worden, en dat alleen nog mensen van economische waarde toegelaten zullen worden.’