Femicide: 'Dit is de allerergste vorm van vrouwenhaat'

Geweld tegen vrouwen en meisjes is een groot probleem. Veelal is de pleger de partner. 1 op de 5 vrouwen krijgt met partnergeweld te maken en iedere 8 dagen moet een vrouw dit met de dood bekopen.  

‘Ik wist wel dat er vrouwen vermoord werden door partners en ex-partners, maar ik wist niet dat daar een naam voor was’, vertelt Barbara Godwaldt, de zus van de in 2020 door haar partner vermoorde Gea Godwaldt. Die ‘naam’ is femicide.

Iedere acht dagen wordt er in Nederland een vrouw vermoord door haar (ex-)partner. Iedere acht dagen, één vrouw. Onder hen Nadine Beemsterboer (22 juni 1986 – 2 december 2006), Nasrin Khoshkalam (22 december 1964 – 4 juli 2018), Eva Veerman (29 juli 1992 – 15 mei 2021) en Gea Godwaldt (17 februari 1972 – 15 mei 2020). In de gelijknamige 2Doc: Femicide spreken programmamakers Roxanne Herder en Eva Strating met de nabestaanden van deze vier vrouwen.

In eer herstellen
‘We wilden deze vrouwen een gezicht geven en in eer herstellen’, vertelt Strating. ‘Een moord is heel vernederend, ook voor de nabestaanden. Daarom wilden wij laten zien hoe mooi, bijzonder en liefdevol deze vrouwen waren en het onrecht waarmee er een bruut einde aan hun leven werd gemaakt onderstrepen’, vult Herder aan. De daders komen niet in de documentaire voor. Die worden over het algemeen al genoeg aan het woord gelaten en het gaat daarbij ten koste van (de aandacht voor) de vrouwen, vinden de makers.

De documentaire vormt de afsluiting van de wereldwijde zestiendaagse campagne Orange the World, tegen geweld tegen vrouwen en meisjes. Een epidemie, noemt D66-Europarlementariër Samira Rafaela het in een bericht op Instagram. En nog belangrijker: een onzichtbaar probleem.

Daarom vertellen Herder en Strating het rauwe verhaal. Herder: ‘We hebben er bewust voor gekozen om de manier waarop de vrouwen om het leven zijn gebracht in de documentaire te vertellen, omdat dat heel vaak niet bekend wordt. Zolang dat niet gehoord wordt, zien we ook niet in hoe ernstig en groot dit probleem is.’ Ook in ons eigen land.

Femicide is namelijk geen verhaal van verre landen; het gebeurt ook om ons heen. En veel vaker dan we denken. Herder: ‘Je hoort over femicide en geweld tegen vrouwen in relatie tot bepaalde landen en culturen, maar bijna niemand realiseert zich dat het hier ook veel gebeurt. Het is geen probleem van een ánder, maar iets dat ook bij óns hoort en waar we dus kritisch naar moeten kijken.’

Er bestaan een hoop vooroordelen over de vrouwen die dit overkomt. Die vooroordelen had Strating voor het maken van de documentaire zelf ook, geeft ze toe. ‘Ik dacht: dit overkomt mij niet. Dit overkomt alleen een bepaald type vrouwen. En dat is heel kwalijk om te denken.’

Die gedachte is een vorm van veiligheidsgedrag waartoe we allemaal geneigd zijn, gelooft Herder. ‘Het voelt comfortabel voor ons om dingen die we eng vinden zo ver mogelijk bij ons vandaan te positioneren. Als iets een ver-van-je-bed-show is hoef je je er niet mee bezig te houden. We vinden het fijn om te denken: het overkomt dát soort mensen, in dát soort landen en in dát soort situaties.’ Maar zo werkt het niet: ‘Het kan echt íedereen overkomen’, weet Strating. ‘Daarom hebben we ook de wijken waarin dit is gebeurd laten zien. Om te tonen dat dat niet de slechtste wijken van Nederland zijn, maar dat dit in alle lagen van de samenleving voorkomt’, legt Herder uit.

En dan is er nog het veelgehoorde oordeel: waarom ging ze niet weg? Maar zo simpel is het niet, weet Herder. ‘De relatie is niet van de een op de andere dag geweld en terreur. Er wordt continu een grens verlegd. En het is niet zo makkelijk om uit zo’n relatie te stappen.’

Daarbij komt dat een vrouw juist het grootste gevaar loopt wanneer ze besluit weg te gaan. ‘De meeste femicides gebeuren in die situatie, omdat mannen denken dat de zeggenschap over een vrouw zo groot is dat ze het niet pikken als zij voor zichzelf kiest.’ Toch voelen nabestaanden de noodzaak dit steeds opnieuw uit te leggen. De zus van Gea, een van de vrouwen in de documentaire, drukt ons met de neus op de feiten: ‘Niemand heeft een ruzie in een relatie en kapt er meteen mee. Dat is een proces en zij heeft ook dat proces gehad. En op het moment dat ze de deur dicht wilde gooien, heeft ze hem gewoon niet gehaald. Dit is niet Gea haar schuld, en door wel zo te denken doe je aan victim blaming.’

Zo verschillend als de vrouwen zijn, zoveel overeenkomsten delen hun verhalen. In de meerderheid van de gevallen waarin een vrouw vermoord wordt, is haar (ex-)partner de vermoedelijke dader. Herder: ‘Dat zegt zoveel over ongelijkheid. De gendercomponent is zo groot. Dit is de allerergste vorm van vrouwenhaat.’

‘Graag zou ik eraan mee willen helpen om anderen dit leed te besparen’, vertelt Barbara Godwalt in De Nieuws BV. Haar zus werd op gruwelijke wijze vermoord, toen zij de relatie met haar man wilde verbreken. Omdat Godwalt anderen dat leed wil besparen, heeft ze een actieplan met twaalf punten opgesteld aan de Tweede Kamer om femicide terug te dringen. Ze bespreekt er een aantal:

• Gebruik de term femicide: ‘Als maatschappij hebben wij niet goed door hoe vaak dit voorkomt’, vindt Godwalt. Iedere acht dagen wordt er in Nederland namelijk een vrouw vermoord, omdat ze vrouw is. ‘Juist door continu dezelfde term te gebruiken bij deze gevallen, kunnen wij als bevolking zien hoe erg en groot dit probleem is.’ We moeten het beestje bij de naam noemen’, vindt Tweede Kamerlid Songül Mutluer (PVDA) ook. ‘Ik heb moeite met definities als familiedrama, gezinsdrama, huiselijk geweld of crime passionnel’, vertelt ze in Vroeg! ‘Daarmee lijken dit soort moorden incidenten, en in mijn beleving wordt daarmee de ernst van het probleem niet duidelijk.
• Herken rode vlaggen: De politie moet leren om gerichte vragen te stellen, als er een melding binnenkomt van huiselijk geweld. Is iemand bang voor herhaling? Is er gedreigd met zelfmoord? Worden kinderen of huisdieren bedreigd? Godwalt pleit zelfs voor speciale huiselijk geweld-agenten. Als zij signalen oppikken, kan femicide worden voorkomen. Mutluer is het eens met het actiepunt: ‘Op het moment dat je ziet dat een vrouw wordt blootgesteld aan psychologische manipulatie, vernederingen, jaloezie, beperkt wordt om met vrienden of familie af te spreken, de partner de kinderen tegen haar opzet of de partner dreigt zichzelf iets aan te doen, dan zijn dat zulke rode vlaggen die wij ook als samenleving moeten gaan herkennen.’
• Psychisch geweld strafbaar maken: Om geweld tegen vrouwen aan te kunnen pakken, moet psychisch geweld, net zoals fysiek geweld, strafbaar worden gesteld. Zo beargumenteren Tweede Kamerleden Bente Becker (VVD) en Songül Mutluer (GL-PvdA) in De Nieuws BV.

• Geld: Het uitvoeren van deze wetgeving kost geld. Geld dat door dit kabinet (vooralsnog) niet wordt vrijgemaakt. Wel is er 400 miljoen euro extra uitgetrokken voor veiligheid. 'Maar wat wordt er met dat geld gedaan', vraagt Becker zich af.