Boeren van de toekomst. Hoe ziet dat eruit?

Nederlandse boeren moeten duurzamer gaan produceren, maar hoe maken ze binnen korte tijd die ommezwaai? Boerin Annechien ten Have ging ze jaren geleden al voor. 

De boer staat onder druk. Hoge stikstofuitstoot, giftige bestrijdingsmiddelen en slecht dierenwelzijn maken dat de agrariër in een slecht daglicht is komen te staan. Onterecht vinden veel boeren. Ze zijn het zat de schuld van de milieuvervuiling te krijgen en kunnen hun hoofd nauwelijks boven water houden door alle strenge regels. Toch zijn er boeren die lang voordat deze problematiek aan het licht kwam al een switch maakten in hun bedrijfsvoering. Onder wie de Groningse Annechien ten Have Mellema. De enige ‘twee-sterren varkensboer’ van Nederland. Ze vertelt over haar duurzame boerenbedrijf in Vroege Vogels.

Annechien is een van de boeren die lange tijd geleden uit eigen beweging de keuze maakte voor een duurzamere manier van boeren. Omdat ze dacht dat deze manier de enige was om ons land te behouden. Het agrarische leven zit haar in het bloed. Haar vader was ook boer. Hoewel hij begon als melkveehouder en akkerbouwer, stapte hij op den duur over op varkens.

Meer keuze in de supermarkt
Op den duur nam Annechien het boerenbedrijf van haar vader over. Zij besloot het bedrijf opnieuw in te richten. Een meer duurzame en diervriendelijke manier van werken. Want het viel haar op dat het (varkensvlees)aanbod in de supermarkt erg eentonig is; daar moest verandering in komen. Ze wil consumenten de mogelijkheid geven een bewuste keuze te maken. Maar om echte verandering aan te brengen in het supermarktaanbod moet Annechien op grote schaal produceren. Met een klein bedrijf is dat namelijk niet haalbaar. ‘Het blijft altijd een dilemma. Als je heel klein bent kan je niet voor supermarkten produceren. Ik had sterk het gevoel: er moet wat veranderen. Er moet meer keuze komen in de supermarkt. Dus dan moet ik ook zorgen dat dat kan, dat ik daar groot genoeg voor ben’, zo legt Annechien uit. Haar varkensboerderij, met zo’n zeshonderd zeugen en vierduizend vleesvarkens, voldoet als enige in Nederland aan de eisen van het twee-sterren-keurmerk van de Dierenbescherming. Dit houdt in dat haar varkens op ieder moment van binnen naar buiten kunnen. ‘Er hangt een lipje aan de deur, als de varkens daar met hun neus tegenaan duwen gaat hij open.’ De varkens van Annechien hebben dubbel zoveel ruimte als dieren op traditionele varkenshouderijen, en daarnaast kunnen ze zich vrij bewegen.


Het 'vrije-uitloop-varken'
Maar het principe van het ‘vrije-uitloop-varken’ is niet het enige verschil tussen Annechiens bedrijf en dat van haar meer traditionele collega’s. Naast het houden van varkens, bestaat het bedrijf nog uit twee andere takken. Namelijk akkerbouw en biogas. ‘Die drie staan in dienst van elkaar. Die praten met elkaar. Want onze varkens eten tarwe, die liggen op het stro van de tarwe. Daarnaast verbouwen we ook lupine, dat voeren we ook aan de varkens. De mest van de varkens wordt vervolgens weer vergist, daar maken we dan weer elektriciteit van. En de mest gaat weer terug naar de akkers, dat is voeding voor de planten.’ Cirkeltje rond dus.  

Annechien is ook te zien in De boerenrepubliek.

Minder vlees
Ondanks dat Annechien haar geld verdient met de productie van vlees, denkt ze dat we met zijn allen best wat minder vlees kunnen gaan eten. ‘We zullen er nooit helemaal vanaf komen, want we zijn van nature vleeseters, maar we kunnen wel wat minder eten. We hebben niet altijd zoveel vlees gegeten als dat we nu doen. Dus we kunnen gerust wat minder máár beter vlees eten.’ Hoewel ze zichzelf hiermee mogelijk in de vingers snijdt, staat ze volledig achter deze gedachte. ‘Misschien mag een boer dat niet zeggen, maar ik zeg het wel.’

Welzijn van het dier voorop
De duurzame transformatie van het boerenbedrijf verliep heel geleidelijk. ‘Ik heb nooit zozeer gedacht: het roer moet nu om. We zijn begonnen met kleine dingetjes, maar wel vanuit de drang om het welzijn van het dier te verbeteren.’ Dat juist Annechien deze stappen al zo vroeg ondernam is niet uit de lucht komen vallen. Ze was naast haar boerenbestaan actief als voorzitter van de vakgroep Varkenshouderij van LTO Nederland. In deze rol ging ze vanaf eind vorige eeuw al regelmatig in gesprek met de Dierenbescherming. Op basis van onderzoeken van deze organisatie richtte Annechien test-hokken in, om de bevindingen in de praktijk te testen. Zo liep zij jaren voor op haar collega-veehouders op het gebied van verduurzaming.

Drang om te veranderen
Nu kunnen ook deze collega’s niet meer ontkomen aan deze voortgang. En volgens Annechien staan de boeren daar ook welwillend tegenover. ‘Mensen die kritiek op ons hebben kunnen we laten zien wat we wel kunnen, namelijk: veranderen. We hebben de drang wel om te veranderen. Dat zit er wel in. Want dat moet ook wel voor de toekomst van je bedrijf. Stilstand is niet goed.’ Toch is het niet gek dat weinig boeren het voorbeeld van Annechien hebben gevolgd. Het is namelijk duur om op een andere manier te produceren. ‘Mijn vader zei altijd: "Als je het meeste wil verdienen dan moet je het mainstream doen. Doen zoals iedereen het doet, want daar is de meeste kennis over. Dan gaat het het beste. Des te meer je experimenteert, des te minder goed het gaat." Daar heeft hij wel gelijk in.’

Geld
Geld is in deze kwestie het probleem. Want de boer heeft wel inkomen nodig om zijn werk voort te kunnen zetten. Daarnaast zijn investeringen voor een meer diervriendelijke varkenshouderij, in tegenstelling tot melkveehouderijen, erg duur. En de investeringen leveren niet per definitie meer geld op. ‘Het heeft niks met de soepelheid van de boer te maken. Het kost gewoon heel veel geld.’