Lauwersmeer NP, fietsrondje door Groen- Vogelrijk en Historische Landschap met tuinierders.

Het laatste verslag in de reeks van natuurbelevenissen in gebieden gelegen in; Zuidoost-Groningen, het Noord Friese waddengebied en een bezoek aan Het Nationaalpark Lauwersmeer op de grens van de provincies Groningen en Friesland. Het tussentijds vervoer van en naar de groene kampeerterreinen per auto/caravan en alle overige bezoeken per fiets afgelegd. Wanneer we ’s morgens na een goed ontbijt vertrekken, staat de zon al hoog aan de hemel. We rijden aan de hand van de “groene draad” borden met daarop aangegeven knooppunten van het Fietsroute netwerk. Alleen een tegenvaller; de wind staat “op kop”, nu we fietsen in noordelijke richting. Maar denk bij mij zelf vanavond tijdens de route aan de westelijke Friese kant “in de rug”. Wat weer tegen de avond als je een beetje vermoeid bent tijdens het fietsen een meevaller is.
Historie; We starten aan de rand van het Lauwersmeer, nabij het oude havenstadje Zoutkamp waar vroeger de garnalenvisserij gezeteld was. Het lauwersmeergebied dat is op 23 mei 1969 ontstaan door het afsluiten van de Lauwerszee. De afsluiting is een enorme ingreep. Zoutkamp verliest haar bruisende hart; de visserijhaven verplaatst zich noodgedwongen naar Lauwersoog. De vlag hangt zelfs halfstok als koningin Juliana het dorp op 23 mei 1969 bezoekt. Er gaat een prachtig stuk waddennatuur verloren. Toch heeft het vriend en vijand verbaasd hoe snel de natuur het Lauwersmeer heeft omgetoverd tot een geheel nieuw natuurgebied met internationale allure. Binnen dertig jaar de titel Nationaal Park waard, een prestatie van formaat! Zo'n Nationaal Park is volgens internationaal aanvaarde definities 'een aaneengesloten gebied van tenminste 1000 ha, bestaande uit natuurterreinen, wateren en/of bossen, met een bijzonder landschappelijke gesteldheid en planten- en dierleven, waar tevens goede mogelijkheden zijn voor recreatief medegebruik'. Maar bovenal in het grootste deel van het gebied kreeg de natuur de vrije hand om zich te ontwikkelen. Even verderop aan de voet van de dijk , lezen we op het geplaatste bruin witte info bord de tekst: Welkom in de Waddenzee, Werelderfgoed Gebied.
Enkele gegevens over het gebied; Oppervlakte: 9100 hectare. Beheer: 4700 hectare valt onder Staatsbosbeheer. Ligging: in het noordwesten van de provincie Groningen (gemeente De Marne) en in het noordoosten van de provincie Friesland (gemeentes Dongeradeel, Kollumerland en Nieuwkruisland). Het gebied is goed ontsloten. Mensen die slecht ter been zijn, kunnen ook op veel plaatsen vanaf de weg goed vogels waarnemen. De observatiehut bij de Ezumakeeg is rolstoeltoegankelijk en ook de hut aan het Jaap Deensgat is te bereiken. Een goede kaart van het gebied is gemakkelijk voor het plannen van een tocht. Vogelaars kunnen het best gebruikmaken van de oude asfaltweg die parallel aan de autoweg N361 door het gebied slingert.
Nu rijden we, enkele auto passeren ons met een niet fietsers vriendelijke rijsnelheid, richting de zuidelijke ballastplaat maar eerst een stop net voor de vogelhut aan het jaap Deensgat. Langs de oevers zie ik met in de hand mijn vogelkijker, op de aanliggende weilanden vele eenden- en ganzensoorten waaronder: grauwe- en brandganzen, wilde- kuif- en slobeend. De meest opvallende eenden die ik kan waarnemen gezien de afstand zijn de ca. 25 opvallende crème bruin kleurige casarca's. Later op de avond als ik www.waarneming.nl raadpleeg zie ik dat er enkele dagen ervoor een Kaapse casarca is waargenomen, wellicht ook een vrij gekomen exoot. Ondertussen is er onlangs een (ring- en zender)project gestart om te onderzoeken of de casarcas losgelaten of migrerende vogels zijn. De vele kleine steltlopersoorten die foerageren aan de waterlijn zijn met de vogelkijker bijna niet te determineren. Wel de verderop langs de waterkant staande circa 100 lepelaars roerloos, alleen af en toe plukken ze met hun snavels in hun verenkleed om deze netjes en glad te ordenen. Ook zie ik grote aantallen knobbelzwanen dobberen op de waterspiegel. Regelmatig steken verschillende vogels ook de koppen onder water, waterplanten foeragerend op de bodem. Dan rijden we richting het NP Lauwersmeer activiteitencentrum “De bosschuur”. We nemen een kopje cappuccino en knopen een praatje aan met de ‘natuur’vrijwilligers en laten het adres van het foto blog achter. Ook het huiszwaluwtillen monitoringswerk wordt nog toegelicht. Nog even lezen we de tekst op de info-zuilen leerzame informatie over natura en fauna in het Lauwersmeergebied. Even verderop staat er weer een, regelmatig komen we ze met nieuwe teksten tegen. Dan volgt een langtraject tegen de wind in naar de waddenkust. Voorbij de haven waar we nog net de veerboot richting Schiermonnikoog zien afvaren. Voorbij de R.J. Cleveringsluizen gelegen tussen het Lauwersmeer en Waddenzee in. Dan komen we aan bij het kijkpunt Waddenzee. We lezen de info op de borden van het NP Lauwersmeer, - Welkom - en de tekst – vogelparadijs - blijft bij me hangen. Snel over de dijk geklommen zien we de contouren van horizon en een werkeiland. Op de ervoor liggende drooggevallen zandbank zitten op onregelmatige afstanden van elkaar honderden vogels. De soorten die ik zo kan onderscheiden zijn: kok-, Kleine mantel-, storm-, en zilvermeeuwen, grote sterns en een enkele aalscholvers met hun vleugels wijd gespreid om te drogen. Op de voorgrond zie we enkele kleine stellopers o.a. plevieren en strandlopers. Dan fietsen we Friesland in langs het info bord van de Bantpolder. Sinds 1984 is dit gebied in beheer bij Natuurmonumenten, maakt deel uit van het een paar jaar geleden in gerichte onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur. In de zomermaanden belangrijk broedgebied voor weide vogels zoals kievit, grutto en scholekster en straks in de winter door vele ganzen o.a. brandganzen bezocht. Door naar Oostmahorn waar een geheel nieuw “oud dorp” met vele historische hals- en trapgevels in de groene omgeving is ontwikkeld ‘wonen in het landelijke groen”. Ezumazijl is in zicht, en we fietsen langs en door speciale ingerichte gedooggebieden voor ganzen, staat geschreven op geplaatste bordjes. Daarna doorfietsend over historische oude bruggen en sluizen. Tegen-, op- en over oude dijken, langs de vogelkijkhut nabij Ezumakeeg. Onderweg zien we de oranje borden van SBB staan met de tekst erop “verboden eieren te rapen, gebied niet betreden” waarop ik uit op maak dat deze tak van “sport” nog steeds in trek is op sommige plaatsen in Friesland. Ondanks de tegenvallende ontwikkeling omtrent de weidevogels. Nu aangekomen bij de Dokkumer Nieuwe Zijlen, over de brug waar je van boven prachtige op de gebouwde oude sluizen en historische verdedigingswerken kijkt. Aan de overzijde van weg en -restaurant het pas gerestaureerde monument; “Ter Eeuwiger gedagtenis van de overdyking van ’t DokkumerDiep”. Opgestapt, nu rijdend richting het gebouwencomplex van het outdoor activiteiten centrum Natuurlijk Kollumeroord. Stop en stap af, zie vele huiszwaluwen rondom de gebouwen vliegen. Even kijken, tel vlug al meer dan een tiental nesten even foto’s maken voor het archief. Zie kleinesten op niet voorspelbare plekken, dat die huiszwaluwen met veel creativiteit en ijver hebben gemetseld, voor hun nageslacht. Op de gekste plaatsen zijn ze aan het gebouw gemetseld, onder overstekende gevelrandjes, net boven ventilatie roosters. Ook nesten gemetseld aan de staalconstructies, die een onderdeel zijn van de gebouwenconstructies, o.a. in H-balken zijn zelfs nog nesten geplakt. Het eerste wat in me op komt is, hoe het gaat met de kleinesten wanneer onderhoud gepleegd moet worden aan de gebouwen. De huiszwaluw staat immers op de Rode Lijst van broedvogels in Nederland. (Heb ondertussen al een mailtje gestuurd en gewezen op de mogelijkheid en het doel voor het plaatsen van huiszwaluwtillen). Nu doorrijden richting Kollermerwaard, lijkt op het open landschap van de Oostvaardersplassen met veel wilgenbomen en in openwatergebied uitgroeiend tot wilgenstrueelbossen. Ook zien we de vogelkijkhut “de baak” lijkt van verre op een gestrand schip met het grootzeil nog op. Van wege de nog resterende tijd en de nodige kilometers fietsen we door. Maar tussentijds eerst nog wat info over het beheer van deze Unieke natuur; Kenmerkend voor Nationaal Park Lauwersmeer is het open en uitgestrekte landschap. Zo'n open landschap is een aantrekkelijk leefgebied voor verschillende, soms zeldzame, dieren en planten. Zo biedt dit open landschap elk jaar honderdduizenden vogels rust en voedsel. Het ondiepe water en de slikkige oevers bieden duizenden steltlopers en eenden een rijk gedekte tafel. De grazige graslanden zijn vooral bij ganzen en weidevogels in trek. De uitgestrekte rietvelden bieden nestgelegenheid aan tal van zeldzame moerasvogels, zoals roerdomp en baardmannetje. Om een open landschap te behouden zet Staatsbosbeheer natuurlijke 'maaiers' in. En na vele jaren experimenteren blijkt de combinatie van Schotse hooglanders en konikpaarden de beste resultaten te geven (“de natuur is de beste tuinman”). Groene landschaptuinierder die konik, is van oorsprong een in Polen en Wit-Rusland in het wild of halfwild gehouden paardenras dat klein van stuk en heel sober is. Ko? is Pools voor paard, konik (konjiek) voor paardje. De konik is nauw verwant aan de tarpan, een uitgestorven wild paard uit oost-Europa. Begrazing door paarden, paarden hebben een differentiërend effect op de begroeiing. Ze eten graag kort gras, waardoor ze vaak hetzelfde terrein begrazen. Zo ontstaat een typische paardenwei. Een latrine daarentegen verruigt omdat daar door paarden niet gegeten wordt. Hierdoor ontstaan omstandigheden waarbinnen een meer diverse flora en fauna zich kan ontwikkelen. Deze dieren proberen het open landschap te behouden. Maar het blijkt dat zij de verruiging niet helemaal kunnen stoppen. Het mooie van deze dieren is dat ze zich jaarrond prima zelf kunnen redden in het Nationaal Park. Alleen in heel strenge winters moeten ze wel eens bijgevoerd worden. Tijdens een bezoek aan met name de Kollumerwaard of de Zoutkamperplaat kunt u opeens oog in oog komen te staan met Schotse hooglanders en/of konikpaarden (zie foto opname in Kollummerwaard). Behalve jaarrondbegrazing, vindt er in de zomermaanden ook seizoensbegrazing plaats met vee en paarden van boeren uit de omgeving. Dit alles met als doel een afwisselend (half)open landschap in stand te houden. Thans broed dit jaar ergens noordelijk op de Blikplaat, gelegen aan de zuidzijde van het Lauwersmeergebied weer een zeearend paar. De vogels hebben dit jaar voor twee jongen gezorgd, zoals we hebben kunnen lezen in de berichtgeving van SBB. Regelmatig wordt de grote vogel “vliegende deur” zoals de vogel door vogelaars worden genoemd, vliegend gezien boven en rondom het Lauwersmeergebied waar hij/zij hun prooien vangen.
Nog even, door een rietlandschap met vele soorten heide libellen en juffers, een rietgors vliegt op als we te dicht voorbij fietsen. Had zo gehoopt dat we in dit biotoop baardmannetjes zouden aantreffen, maar helaas geen één gehoord of gezien. Dan komt Zoutkamp weer inzicht en rijden we over de brug en zien de vele vissersboten en andere vaartuigen aangemeerd liggen langs de kaden. Het is gezellig druk rondom de haven en bij ook de viskraam aan de sluis. Het rondje zit bijna erop schat zo’n ca. 50 km op de teller en vele foto’s op het digitale camerakaartje rijker. De tocht eindigd voor de caravan op het groene kampeerterrein.
Nee, de ontsnapte jonge oehoe in Lauwersmeer die hebben we niet gezien. Een week terug stond op www.natuurbericht.nl, het volgende; Bericht uitgegeven op woensdag 14 augustus 2013. Sinds begin augustus wordt er regelmatig een oehoe gespot aan de zuidoostkant van het Lauwersmeer. Het gaat waarschijnlijk om een jong mannetje. Het dier is niet schuw en laat zich geregeld zien.
Wat wel is blijven hangen is de weidsheid van het grote open landschappelijke gebied: Het Nationale Park Lauwersmeer met een grote variatie aan vele biotopen. Overal verschillende vogels die hun specifieke benodigde biotopen benutten die ze kunnen vinden in het Historische landschap.
Tip: Als je afreist naar het Lauwersmeer om vogels te kijken, verzamel vooraf informatie van gebieden die je wil bezoeken. Wat een rol speelt bij vogels KIJKEN is; het jaargetijde, broedseizoen en tijdens de trek, de kans op verrassende bezoekende vogelsoorten.
( Bron website: http://www.np-lauwersmeer.nl , http://nl.wikipedia.org/wiki/Konik en http://www.avifaunagroningen.nl/index.php/gebieden/559-de-lauwersmeer ).