Wat betekent het om zonder zorgverzekering te leven in Nederland? | Zembla

Wat betekent het om zonder zorgverzekering te leven in Nederland? Zembla zoekt het uit en loopt mee met Michelle van Tongerloo, straatarts in Rotterdam.

Ze bestaan écht in Nederland: mensen zonder zorgverzekering. Ze hebben werk noch woning en worden door ziekenhuizen weggestuurd, stelt Evelien Vehof van Zembla vast.

'Wist jij dat zorgverzekeraars en gemeentes elke week samen controleren of jij nog in de gemeentelijke basisregistratie voorkomt? Sta je niet ingeschreven, en ook niet in een andere gemeente, dan word je automatisch uit je zorgverzekering gezet. Dat doen ze sinds de Bulgarenfraude (in 2013 kwam naar buiten dat Bulgaarse bendes onterecht toeslagen aanvroegen via adressen in Nederland, waarna een harde aanpak van fraudeurs en wanbetalers volgde, red. ). Het overkomt Nederlanders die hun woning zijn kwijtgeraakt, zoals na een scheiding, en tijdelijk op de bank slapen bij vrienden. Een ander voorbeeld van onverzekerden zijn ongedocumenteerden: mensen die illegaal in Nederland verblijven, omdat ze geen verblijfsvergunning hebben.'

'De grootste groep onverzekerden bestaat uit Europese arbeidsmigranten die werk verrichten dat wij niet willen doen, bijvoorbeeld in vleesverwerkingsbedrijven of distributiecentra. Wanneer je als buitenlander naar Nederland komt om te werken, krijg je vaak een zogeheten ‘pakketje’: een baan, een woning en een zorgverzekering. Dat wordt geregeld door de werkgever of door het uitzendbureau dat jou naar Nederland heeft gehaald. De contracten van arbeidsmigranten zijn echter vaak slecht. Gaat er iets niet goed bij het bedrijf waar je werkt, dan word je er al snel uitgegooid. En dan moet je ook je huis uit. Daarmee verlies je meteen je zorgverzekering. Dat weten veel arbeidsmigranten niet.'

'Cody Hochstenbach, een sociaalgeograaf uit Amsterdam, schat dat ons land ongeveer 100.000 dak- en thuislozen telt. Het aantal onverzekerden zal lager liggen, maar hoe laag, dat weten we niet. Precieze cijfers ontbreken helaas.'

'Samen met researcher Marco de Lange heb ik contact gezocht met Michelle van Tongerloo. Zij staat centraal in de uitzending. Ze is huisarts, maar één dag in de week werkt ze als straatarts in de Pauluskerk in Rotterdam. Daar kunnen mensen die het nodig hebben terecht voor eten, een douche en medische hulp. Wie ik er al snel tegenkwam, was Sid Ahmed Lala, een Algerijnse man die al dertig jaar zonder verblijfspapieren in Nederland woont. Een ongedocumenteerde dus. Hij heeft gewerkt als behanger, laminaatlegger, schoonmaker van wc’s in een verzorgingshuis – werk dat je zwart kan doen. Toen hij last kreeg van een rib, kon hij niet meer werken. En dan heb je als ongedocumenteerde helemaal geen inkomsten meer. De Pauluskerk biedt hem tijdelijk onderdak, maar hij heeft altijd op straat geslapen. Hij heeft mij zijn plek onder de brug laten zien: onder de snelweg in Rotterdam, waar je de auto’s aan één stuk door hoort razen. Leven op straat is natuurlijk niet gezond voor je. Krijgt je lichaam ergens last van, dan wordt het alleen maar erger. Veel onverzekerden grijpen naar alcohol en drugs om de ellende te verdoven, dan worden de problemen alleen maar groter.'

'Ja, maar ongedocumenteerden hebben alleen recht op medisch noodzakelijke zorg, en ze mogen geen zorgverzekering afsluiten. Van Tongerloo ontdekt dat de pijn van meneer Lala ernstig is en dat hij trombose heeft gehad. Ze heeft hem naar de eerste hulp gestuurd. Ze kon niet begrijpen waarom het ziekenhuis hem niet eerder heeft geholpen.'

'Ziekenhuizen kunnen de zorgkosten van onverzekerden volledig terugkrijgen. Toch weigeren ze die patiënten vaak. De vraag van deze uitzending luidt: waarom? Oké, het is een regeling die soms via papieren formulieren gaat en dus extra tijd kost, maar toch.'

'Daar willen ze eigenlijk geen antwoord op geven. Sommige Rotterdamse ziekenhuizen vertelden ons over de telefoon dat ze niet meewerken omdat ze bang zijn voor een aanzuigende werking: dat na de uitzending nog meer onverzekerden op hen afkomen. Soms kregen we een reactie per mail. Het Ikazia Ziekenhuis, een instelling van protestants-christelijke signatuur, schreef dat het zorgverlening aan iedereen ziet als zijn ‘morele plicht’ en dat het allen volgens de officiële regels behandelt. Maar die regels… Er zijn ziekenhuizen in Rotterdam met een aparte balie voor onverzekerden, waar ze de regels wel erg serieus interpreteren. Zo kent de regeling een inspanningsverplichting: het ziekenhuis moet onderzoeken of de patiënt de behandeling zelf kan betalen. Sommige ziekenhuizen vragen of mensen verzekerd zijn, en wanneer dat niet het geval is, zeggen ze: dan moet u de behandeling zelf bekostigen. Ze schrikken patiënten bewust af. Een enkele schrijft letterlijk op zijn website: als u niet verzekerd bent, dan helpen we u niet.'

'Precies. Fleur Agema, de PVV-minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, heeft in oktober aangekondigd dat zij de subsidie voor zorg aan onverzekerden wil halveren. Er mag aan een deel van hen, de werkloze arbeidsmigranten, alleen nog acute zorg geleverd worden. Maar dat is volgens straatarts Van Tongerloo praktisch onuitvoerbaar. Hoe moet zij handelen? Bij een beginnende bronchitis geen antibiotica geven, maar pas wanneer die zich heeft ontwikkeld tot een longontsteking? Moeten de artsen het eerst uit de hand laten lopen? Dat klopt niet met de eed die ze hebben afgelegd. Het zou de zorg bovendien alleen maar duurder maken. Daarover ga ik minister Agema spreken in de uitzending. Trouwens, het probleem van de onverzekerden raakt ook aan een derde kwestie: de wooncrisis. Er zijn zoveel daklozen omdat er te weinig betaalbare woningen zijn.'

'Met het huidige kabinet vraag ik me dat ernstig af. De bezuiniging past binnen het programma van de coalitiepartijen, want ze verergert de situatie van de mensen die ze liever niet in Nederland willen hebben. Aan de andere kant, zolang we het in Nederland belangrijk vinden voor de economie om goedkope arbeidskrachten in te zetten in sectoren waar wij zelf niet willen werken, dan zullen deze uitwassen alleen maar groter worden.'

Dit artikel verscheen eerder in de VARAgids. Als eerste lezen? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.