Wat als mensen gewoon gingen stelen?

Alles wordt duurder, steeds meer mensen komen niet rond. Maar wat als die mensen gewoon zouden stoppen met betalen voor dingen, en het gewoon zouden pakken?

Het kan je niet ontgaan zijn: de prijzen rijzen de pan uit. Voor praktisch alles, van de dagelijkse boodschappen tot kleding en laten we het maar niet over de energiekosten hebben. Of nou, misschien wel juist: de energieprijs is dat jaar 86 procent hoger. We weten het, we weten waarom, maar toch: de realiteit is keihard. Het was nog nooit zo druk bij de voedselbank. Nog nooit kwamen er zoveel mensen niet rond, óók met voltijdsbanen. Tim Hofman - presentator van Pak de Macht - vat het even samen: het gaat fucking slecht.

'M'n ballen'
Maar ondertussen is er die andere kant van onze samenleving. De top van de piramide die het alleen maar beter heeft gekregen. Frappant feitje tussendoor: de rijkste tien procent heeft anderhalf keer zoveel als de rest van Nederland.

En nog een veel frappanter feitje: die bovenlaag, die heeft het helemaal niet slechter gekregen. Die is alleen maar rijker geworden, ook in deze tijd van crisis. In Den Haag zeggen de kopstukken dat we allemaal een beetje zullen moet en inleveren. Samen in dit zinkende schip dus. Ververvend, zo’n zinkend schip, maar in ieder geval zitten we er met z’n allen in.

Toch? Nou, nee. 'M’n ballen', zegt Hofman, want het zit anders. De rijken worden rijker en armen armer. De ongelijkheid, die groeit dus alleen maar. En wat doet de overheid? Niks. Die zegen: regel het zelf eerst maar even. In 2023 komen we misschien een beetje helpen. Oneerlijk, vindt ook Hofman, en dus heeft hij met Pak de Macht een plan: het PAM armoedebeleid.

Is stelen verkeerd?
Oké, in het kort: we gaan stelen. Althans, we gaan het hebben over de vraag of het oké is om te stelen onder bepaalde omstandigheden. Omdat je anders niet aan je primaire levensbehoeften kunt voldoen en de rijken ondertussen alleen maar rijker worden.

Geen gek idee, vindt Arjo Klamer, hoogleraar in de economie. “De vraag is of stelen verkeerd is. Als jij iets neemt dat niet van jou is, dan is dat stelen. Maar wat als we vinden dat het systeem niet rechtvaardig is? Dat de rijken in Nederland zich van alles toe-eigenen en dat de armere Nederlanders ten onrechte het nakijken hebben? Zo zou je nu kunnen zeggen dat heel veel bedrijven in Nederland ten onrechte buitensporige winsten behalen en dat zeker de armere Nederlanders recht hebben op hun deel zodat zij zichzelf op een voldoende en waardige wijze in leven kunnen houden.”

En verder: “Niemand heeft er baat bij dat grote groepen moeten schrapen, honger lijden, in armoede leven, depressief zijn. In een goede samenleving doen we er alles aan om dat te voorkomen.”

Wat? Hoeveel? En van wie?
Het PAM armoedebeleid zegt dus: als het systeem onrechtvaardig is, dan is stelen misschien wel gerechtvaardigd. Maar niet zomaar, niet alles, en niet iedereen. Alleen de grofweg 1 miljoen Nederlanders die onder de armoedegrens leven. En alleen van grote bedrijven die buitensporige winsten behalen terwijl ze geen duurzaam beleid voeren - shop local maar steal níét local dus. Verder alleen de basisbehoeften: voedsel, kleding en energie, alles dat nodig is voor een waardig bestaan. Klamer maakt voor het gemak even een berekening hoeveel gerechtvaardigd is. In het kort: nog best veel.

Maar holy shit, stelen? Is dat moreel te verantwoorden? Bas Haring - hoogleraar filosofie aan de Universiteit Leiden - denkt dat het afhangt van welke ethische leer je volgt. In de denkwijze waarin de wereld uit rechten en plichten bestaat, is stelen nooit oké. Het eigendom is heilig, daar blijf je vanaf. Maar in de gevolgethiek ligt het anders. Daarin kijk je naar de gevolgen van de eigen handelingen. In het geval van stelen van grote bedrijven als Jumbo en Shell die het kunnen missen: kleine, verwaarloosbare gevolgen voor hen, grote, goede gevolgen voor degenen die stelen. Want de gelegenheid schept de dief, en misschien heeft de dief soms wel gelijk.