Komt eerwraak in Turkije nog steeds voor?

Turkse vrouwen én mannen verzetten zich tegen seksisme in het land. Dat doen ze met ludieke tweets onder de hashtag #erkekleryerinibilsin. Wat zoveel betekent als: man ken je plek.
 
De verhoudingen tussen mannen en vrouwen in Turkije zijn namelijk nog verre van gelijk. Met het aantreden van president Erdogan lijkt het land vijftig jaar terug in de tijd te zijn gegaan, aldus Trippers tijdens een bezoek aan het land eind vorig jaar. Vrouwen hebben minder rechten dan mannen en zijn vaak in hun dagelijkse handelingen afhankelijk van de man. Dat is ook de rol die Erdogan ze toedicht. Volgens hem zijn mannen en vrouwen niet gelijk. Hij zegt dat vrouwen hun prioriteit moeten stellen aan het moederschap, want dat is de rol die zij volgens de islam in deze maatschappij moeten vervullen.

Dat seksisme uit zich in veel huiselijk geweld. 36% procent van de vrouwen die getrouwd zijn of getrouwd zijn geweest hebben op enig moment te maken gehad met fysiek geweld van een man. In het ergste geval gaat dat geweld zo ver dat vrouwen het niet overleven. Femicide, oftewel vrouwenmoord, wordt dat genoemd. ‘Gemiddeld meer dan een per dag in Turkije’, vertelt Selma Ablak in De Nieuws BV. ‘Vaak door de partner of ex-partner, op straat voor de ogen van hun kinderen.’ In 2019 is er zelfs een nieuw record behaald, 441 vrouwen werden vermoord, aldus Meltem Halaceli. ‘Het is echt, echt verschrikkelijk.’ Een jaar later, in 2020, werden vrouwen opnieuw slachtoffer van femicide: volgens Turks dagblad Sözcü werden er 300 vrouwen vermoord. Waarvan 97 door een echtgenoot, 54 door een partner, 21 door een ex, 18 door een zoon en 17 door een vader.

#erkekleryerinibilsin
In 2020 komen vrouwen in heel Turkije online in actie. Ze delen ludieke teksten op Twitter, zoals ‘een echte man is niet geschoold, maar trouwt en bedient’, ‘als mijn man wil werken, vind ik dat goed' en ‘hier en daar ontbloot, als er iets gebeurt, is dat verdiend.’ Allemaal omgekeerde seksistische tweets. Hoewel de actie groot opgepakt wordt in het land en de hashtags lange tijd trending zijn, is Ablak pessimistisch: ‘Het is heel goed dat vrouwen nu voor de zoveelste keer in actie komen via sociale media, dat ze hun stem laten horen; de Turkse vrouw is krachtig, maar wat is de volgende stap? Gaat dit invloed hebben op het beleid van de regering? Daar ben ik pessimistisch over. Ik zie daar nog niet heel snel iets veranderen.’ De organisatie waar de dochter van Erdogan in het bestuur zit heeft de actie al veroordeeld. ‘Omdat de eer van de man aangetast zou worden. En dat is volgens mij de kern van dit verhaal.’ Naast alle positieve tweets wordt er ook veelvuldig negatief getweet onder de hashtag. ‘Het wordt gebagatelliseerd, er wordt geprobeerd het onderuit te halen.’

In Turkije is een grote discrepantie ontstaan tussen het moderne leven en het traditionele gedachtegoed. En daar komt nog een belangrijk derde aspect bij: de eer van de man, wat in uiterste gevallen tot eerwraak leidt. Hoewel dit sinds 2014 bij wet verboden is, gebeurt het nog steeds. ‘De rechters en politie handhaven die wet niet voldoende’, legt Halaceli uit.

Jongens worden mannen 
Eind 2019 bracht Trippers een bezoek aan het land. Daar blijkt al snel hoe de verhoudingen tussen man en vrouw verschillen in het land. Al op jonge leeftijd wordt jongens, tijdens een officiële ceremonie rondom de besnijdenis, op het hart gedrukt sterk te zijn. ‘Zo krijgt een jongen zelfvertrouwen en voelt hij dat hij groot wordt’, vertelt een Turkse moeder over haar pas besneden zoon aan Emma Wortelboer. ‘Het is zodat hij zich beter en sterker voelt.’

Soaps als weerspiegeling van de maatschappij
Ook in soapseries op televisie wordt het verschil duidelijk. In Trippers omschrijft Eva Cleven de soap als een weerspiegeling van de normen en waarden in de maatschappij. Opvallend is dat de soaps traditioneler lijken te worden. De regisseur, Neslihan Yesilyurt, van de Turkse soap Yasak Elma kan dat beamen. ‘Je hebt de RTUK, een controlerende censuurgroep. Die heeft ook bepaalde regels met betrekking tot de Turkse cultuur.’ Zo zal je in de serie nooit zien dat een vrouw vreemdgaat. Sterker nog: daar staat een straf op voor zenders of producenten. ‘Daar staat een boete op. Als het nog verder gaat kan een zender een uitzendverbod krijgen.’

Worstelen
Een andere plaats waar de ongelijkheid tot uiting komt is in sport, worstelen. De sport wordt al eeuwenlang in Turkije beoefend, door mannen. Waar de een denkt dat dat komt omdat vrouwen andere interesses hebben, is de ander een stuk duidelijker. ‘In Turkije is het zo dat mannen heel erg van deze sport houden. Vrouwen komen historisch gezien een beetje op de tweede plaats. In onze maatschappij staan vrouwen ook op de tweede plaats. Mannen zijn belangrijker’, aldus een van de worstelaars. Toch is hij hoopvol voor de toekomst: ‘Ik hoop dat vrouwen in de toekomst deze sport ook gaan beoefenen.’

Werk
Veel vrouwen worden door hun man aangemoedigd thuis te blijven om voor de kinderen te zorgen. Ze hebben liever niet dat hun vrouw werkt. Zo blijkt ook als Emma een aantal mannen in de kapsalon spreekt. ‘We houden er niet van als vrouwen werken’, zegt een van de mannen. ‘Omdat wij sterke mannen zijn. Wij werken. En we willen niet dat onze zussen of moeders werken.’ Een andere man wendt zicht tot Emma: ‘Het is niet slecht als vrouwen werken. Jij werkt ook en dat vind ik prima. Maar in ons land.. (…) het is bijvoorbeeld niet goed om in een kroeg te werken. Daar wordt gedronken. Klanten worden dronken en vallen anderen lastig. Je wilt toch niet dat zo’n vrouw iets overkomt.’

Een goede Turkse vrouw
Emma praat verder met de mannen over de eigenschappen van een ‘goede’ Turkse vrouw. Daar zijn de mannen snel uit. ‘Ze moet fatsoen hebben, netjes en eerzaam zijn. Haar werk doen. Verzorgd. Beleefd en respectvol.’ Vooral die eerzaamheid benadrukken ze. ‘Bij ons is het traditie om als eerste te zeggen dat we leven voor onze eer. Dat is voor ons onze waardigheid.’ Dan komt het gesprek op eerwraak. ‘Als je veel van je vrouw houdt en ze bedriegt je, dan verdient ze het om te sterven’, antwoordt een van de mannen. ‘Als ze je bedriegt, moet je haar daar wel op een of andere manier voor straffen. (…) Als zoiets gebeurt, heeft je leven geen betekenis meer.’

Femicide
Mutlu Kaya was een enorm getalenteerde zangeres. Ze deed zelfs mee aan een muziekprogramma op televisie. Tot ze vier jaar geleden werd neergeschoten. Ze overleefde het, maar is voor de rest van haar leven gehandicapt. In Turkije vindt veel geweld tegen vrouwen plaats, met gemiddeld een dode per dag als gevolg. Dat heeft volgens Mutlu te maken met het slappe optreden van de rechter. ‘Als er strenger zou worden opgetreden en de dader ter dood zou worden veroordeeld zou geen man zijn vrouw nog durven afslachten.’ Nu strijdt Mutlu voor deze vrouwen. ‘Zolang ik m’n laatste adem niet heb uitgeblazen, zal ik deze strijd blijven voortzetten. Ik laat me er door niets of niemand van weerhouden.’

Verzet
Net als Mutlu blijven vrouwen in Turkije zich verzetten tegen het traditionele gedachtegoed en hun positie in de maatschappij. Een lichtpuntje is dat niet alleen vrouwen dat doen, maar dat sinds kort ook mannen zich bij deze beweging aansluiten. ‘Iedereen spreekt zich uit’, aldus Halaceli in De Nieuws BV. Toch maakt de situatie in Turkije het erg moeilijk om echt een vuist te maken. ‘Ik volg ook de mensenrechtensituatie (…) en ik zie dat het bergafwaarts gaat’, zegt Ablak. ‘Ik zie een enorme polarisatie. Dus het lukt niet om als vrouwen, om als samenleving, een front te vormen tegen het beleid, tegen alles wat de laatste tijd misgaat, en mis dreigt te gaan. (…) Dan blijft het bij acties die even effect hebben, en vervolgens gaan we over tot de orde van de dag.’