Waarom zijn excuses voor het slavernijverleden zo belangrijk?

De Nederlandse Staat moet excuses maken voor het slavernijverleden, adviseert een commissie. Toch kiest het kabinet ervoor hun besluit hierover uit te stellen. Geen excuses vandaag, op 1 juli, dus. Waarom zijn die excuses wél belangrijk?

Verschillende organisaties en instanties hebben de afgelopen jaren excuses aangeboden voor het slavernijverleden, waaronder ABN Amro en de Gemeente Amsterdam. Een commissie die in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken advies uitbrengt over hoe om te gaan met het slavernijverleden heeft de Nederlandse Staat geadviseerd hetzelfde te doen. Maar vooralsnog doet zij dit niet. ‘De ministers van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie nemen tot zeker het najaar de tijd om de knoop door te hakken over dit gevoelige onderwerp’, schrijft de NOS eerder deze week.

‘Het is eigenlijk heel simpel’, aldus John Samson, politiek verslaggever bij het Caribisch Netwerk van de NTR bij Vroeg!. ‘Als jij mij heel veel pijn hebt gedaan, mijn familie heel veel pijn hebt gedaan, en als ik om mij heen kijk - in mijn samenleving – en ik zie wat het gevolg daarvan is; dan hoop ik op excuses, op erkenning dat het mis is gegaan. Niet alleen berouw. Ik wil excuses horen, en ik wil ook horen waarom jij die excuses aanbiedt. Dat is iets menselijks. Dat is niet per se politiek. Het ís een politiek besluit, maar het is iets menselijks. Maar daar draait deze discussie ook om. Want dan zeggen mensen – ook Mark Rutte – “ik vind het raar om excuses aan te bieden voor iets wat ik niet gedaan heb, wat mijn voorgangers, politieke bestuurders, hebben gedaan”. Daar draait deze discussie om.’

‘Wat je misschien kunt zeggen’, vult Wendeline Flores, conservator Caribisch Gebied en Koloniale Geschiedenis bij het Tropenmuseum aan, ‘is dat je niet schuldig bent voor wat je voorouders hebben gedaan, maar je bent wel verantwoordelijk voor wat je doet in het heden. Door je te laten informeren over dit onderwerp kun je wel in het heden en in de toekomst stappen zetten om de samenleving beter te maken. Ik denk wel degelijk dat erkenning voor mensen heel belangrijk is.’ Toen burgemeester van Amsterdam Femke Halsema vorig jaar excuses maakte voor het slavernijverleden van haar gemeente zag Flores opnieuw de waarde ervan: ‘We hebben gezien hoe die erkenning gewaardeerd werd en wat dat weer in gang zet.’

‘Denk aan taal, racisme, milieu en klimaat’, legt Flores uit. ‘Als je bijvoorbeeld kijkt naar het koloniale project dan ging het heel erg om winst, handel en producten; mineralen, gewassen of olieraffinaderijen. De uitputting van de aarde heeft toen zijn weerslag gehad, maar die weerslag werkt door tot op de dag van vandaag. Uitputting van de grond en klimaatverandering zijn ook gevolgen van het koloniale project.’

Het Papiaments - de taal die op de eilanden Curaçao, Aruba en Bonaire wordt gesproken - is tot op de dag van vandaag geen officiële taal in ons Koninkrijk. Flores: ‘Het Nederlands is ook een taal die mensen in de koloniale context is opgelegd. (…) Anderzijds zijn er ook weer talen ontstaan binnen die koloniale context, zoals het Papiaments. Het is een taal ontstaan uit deels Portugese invloeden, Afrikaanse talen, Nederlands zie je erin terug. En inmiddels komen er ook Engels woorden in terug.’ Het is, volgens Samson een wonder dat het Papiaments tot op de dag van vandaag nog bestaat. ‘Er werd zo veel gedaan in het koloniale regime om het Papiaments te onderdrukken. Dat mocht niet. Hoe dat is ontstaan en ontwikkelt ten opzichte van de andere koloniën is het wonderlijk dat het überhaupt nog bestaat. Het mooie eraan is dat het de afgelopen tientallen jaren steeds meer aandacht krijgt. Ook op wetenschappelijk niveau. Op school, in de klas, is het nu een vak. Dat is ook emancipatie.’

Het slavernijverleden werkt op heel veel terreinen door, weet ook Samson: ‘In Curaçao is kindermishandeling aan de orde van de dag. Kinderen worden geslagen met een riem of een stok. Dat komt ergens vandaan. Hoe witte mensen worden behandeld, men stelt zich vaak heel erg nederig op tegenover witte mensen. Dat komt ergens vandaan. Dat er zoveel gebroken gezinnen zijn, dat er nog steeds zo veel armoede is op het eiland, dat komt ook ergens vandaan. Dat kinderen op de basisschool elkaar pesten omdat de een donkerder is dan de ander, dat komt ook ergens vandaan. En zo zijn er heel veel voorbeelden. Kijk naar racisme in Nederland, dat komt ook echt uit het koloniale verleden. (...) Voor heel veel mensen in ons Koninkrijk is dit de bittere waarheid en een strijd die je elke dat opnieuw moet aangaan in je eigen leven.’