Waarom leven mensen in ‘goede’ buurten gemiddeld vijf jaar langer dan mensen in armere wijken?!

In Scheefgroei diepen Jeroen Pauw en journalist Sander Heijne de ongelijkheid in onze maatschappij uit. Deze keer: gezondheid. Waarom leven mensen in ‘goede’ buurten gemiddeld vijf jaar langer dan mensen in armere wijken?!

‘Op papier ziet het Nederlandse zorgstelsel er prachtig uit’, volgens Sander Heijne. Maar in de praktijk valt het toch best een beetje tegen. ‘Dat we de zorgkosten eerlijk verdelen, wil niet zeggen dat we onze gezondheid ook eerlijk hebben verdeeld.’

Wat is het probleem?

Ieder jaar sterven er 20.000 mensen aan de gevolgen van een tabaksverslaving, nog eens 15.000 mensen overlijden aan de gevolgen van ongezond eten, gebrek aan lichaamsbeweging en overmatig drankgebruik. Zorgmedewerkers doen er alles aan om het lijden te verlichten. ‘Toch kan iedere dokter je vertellen dat de oplossing eigenlijk niet in hun spreekkamer ligt. Maar in een veel effectiever preventiebeleid.’ 

Veel mensen weten dat roken, drinken, ongezond eten en weinig bewegen slecht is voor je gezondheid, maar toch is er iets opvallends aan de hand. Als we gezondheid afzetten tegen opleidingsniveau en inkomen, blijkt er een enorm verschil tussen mensen.

Waar maar drie procent van de rijke Nederlanders diabetes type 2 krijgt, is dat onder de arme Nederlanders wel 14 procent. Ook obesitas komt in zogenoemde ‘armere’ wijken ruim tweeënhalf keer zo vaak voor, ‘wat leidt tot een verhoogde kans op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, 13 vormen van kanker, en natuurlijk diabetes type 2’. En zelfs corona heeft onder armere Nederlanders veel vaker een dodelijke afloop dan onder de rijken. Lageropgeleiden hebben twee tot drie keer vaker de longziekte COPD. ‘En iemand die alleen een basisschooldiploma heeft, heeft zelfs drie keer zoveel kans om te sterven aan longkanker dan iemand met een hbo-diploma of een universitair diploma.’

Inkomen en opleidingsniveau heeft niet alleen invloed op lichamelijke gezondheid; het heeft ook invloed op de geestelijke gezondheid. ‘Mensen in arme wijken lijden twee keer zo vaak aan psychische klachten, zoals chronische stress, angst of depressie.’

Voor wie is het een probleem?

Alle bovengenoemde ziektes zijn zogenaamde ‘welvaartsziektes’, maar toch zijn het juist de minst welvarende mensen in onze samenleving die hier het zwaarst onder te lijden hebben. Ons zorgsysteem is toch een stuk minder solidair dan we dachten, want ‘je inkomen en opleidingsniveau hangt sterk af van hoeveel gezondheid je daadwerkelijk krijgt’. Sterker nog: laagopgeleide mannen sterven gemiddeld zes jaar jonger dan hoogopgeleide mannen. Voor vrouwen is dit verschil iets meer dan vier jaar, in het voordeel van de hoogopgeleide vrouw. 

Hoe komt dat?

In 2019 gaven we in totaal 81 miljard uit aan de zorg - ongeveer tien procent van het geld dat we hier samen hebben verdiend dat jaar. ‘Maar hoewel het oude spreekwoord luidt dat voorkomen beter is dan genezen, investeren we op iedere euro die we besteden aan de zorg slechts 2,7 cent aan preventie.’ Heel weinig dus.

Preventie wordt ingewikkeld. Zo wordt het bijvoorbeeld steeds moeilijker om gezond te eten: 28 procent van de groentewinkels heeft in de afgelopen tien jaar de deuren gesloten. In diezelfde periode verdween ook zo’n 20 procent van de slagers. En ook het aantal bakkerijen slinkt gestaag, met zo’n 9 procent.

Maar we zijn natuurlijk niet minder gaan eten, nee, we zijn ‘vooral ongezonder gaan eten’, volgens Sander. ‘Het aantal broodjeszaken en lunchrooms is namelijk met 62 procent gegroeid. En het aantal fastfoodrestaurants, dat steeg sinds 2005 met 34 procent.

En dat geldt ook voor onze kinderen. Zo volgen maar vier op de tien schoolkantines de richtlijnen van het Voedingscentrum. ‘Dat is wel al meer dan een paar jaar geleden, maar nog steeds te weinig natuurlijk.’ En in de omgeving rond de scholen wordt steeds meer ongezond voedsel aangeboden: ‘Ongeveer een derde van de scholieren snackt buiten de schoolmuren.’

Het gevolg ligt voor de hand, volgens Sander. ‘Op dit moment heeft 15 procent van onze kinderen overgewicht.’ Een percentage dat overigens nog altijd stijgt. ‘Het aantal volwassenen met overgewicht is inmiddels stabiel, maar wel torenhoog. Maar liefst de helft van de Nederlanders heeft overgewicht.’

Om bovenstaande problemen op te lossen werd in 2018 het Nationaal Preventie Akkoord bedacht om Nederlanders gezonder te maken. Maar daar blijft in de praktijk weinig van over: ‘Dankzij een effectieve lobby van de industrie is er géén vet- of suikertaks gekomen, en is de prijs van een pakje sigaretten slechts beperkt verhoogd.’ Van de 39 doelstellingen die werden geformuleerd voor 2020, zijn er maar 13 behaald.

Kijk Scheefgroei: gezondheid hier terug.