Neurodiversity Pride Day: wat betekent neurodiversiteit?

Op 16 juni wordt in twaalf verschillende landen, waaronder Nederland, Neurodiversity Pride Day gevierd. Op deze dag vieren we neurodiversiteit, maar wat is dat eigenlijk?

Hoewel je de term pas de laatste jaren steeds vaker voorbij ziet komen, gaat het concept van neurodiversiteit veel verder terug in de tijd. De Australische socioloog Judy Singer schrijft er voor het eerst over in de jaren negentig. Ze maakt de vergelijking met biodiversiteit, ofwel soortenrijkdom – alle soorten planten, dieren, micro-organismen en genetische variaties daarin, die samen onze natuurlijke wereld vormen. Al die verschillende soorten hebben elkaar nodig en zorgen zo voor evenwicht in de natuur.

Singer stelt dat dat ook zo werkt voor het menselijk brein. Sterker nog: neurologische diversiteit is zelfs een onderdeel van de biodiversiteit. Ieder brein is namelijk uniek, en kent een andere manier van denken, leren, interpreteren en het verwerken van informatie. Pamela Clifford, klinisch psycholoog en specialist op het gebied van autisme, licht neurodiversiteit verder aan ons toe.

‘In de klinische psychologie is het heel gebruikelijk om te denken in termen van stoornissen en afwijkingen’, weet Clifford. ‘Dan ga je er eigenlijk vanuit dat er ook een norm bestaat waar je dus van kunt afwijken. In het neurodiversiteitsmodel wordt niet zozeer uitgegaan van afwijkingen, maar meer van dat mensen divers zijn. Dat betekent dat er dus allerlei typen mensen zijn, die op verschillende manieren informatie verwerken.’ Binnen het concept van neurodiversiteit vallen hier zowel neurodivergente als neurotypische personen onder.

Neurodivergentie is een parapluterm voor alle manieren waarop een brein kan afwijken van de dominante norm. Daaronder vallen onder andere:

• Autisme (ASS)
• ADHD
• Dyslexie
• Dyscalculie
• Gilles de la Tourette
• Hoogbegaafdheid
• Hoogsensitiviteit

Ieder persoon met een neurodivergent brein is uniek, en kent dus eigen uitdagingen. Maar zij hebben vaak gemeen dat ze informatie 'anders' verwerken. Iemand met een neurodivergent brein kan daardoor onder andere gevoeliger zijn voor externe prikkels. Iemand met ADHD concentreert zich bijvoorbeeld lastiger in een drukke kantoortuin. ‘Daartegenover staan mensen met een neurotypisch brein', vervolgt Clifford. 'Zij verwerken informatie op een meer gebalanceerde manier, en hebben daardoor minder snel last van externe prikkels. Daardoor kunnen zij zich dus misschien ook wat beter aanpassen aan alle eisen die de samenleving stelt.’

De samenleving waarin we leven is veelal gericht op prestatie. We worden geacht te studeren, te werken, relaties aan te gaan en te schakelen tussen verschillende omstandigheden. ‘Je hoort mensen weleens zeggen dat ze een heel drukke week hebben gehad, in de metro zitten met heel veel lawaai. Dan zitten ze er compleet doorheen en voelen ze zich overprikkeld', legt Clifford uit. 'Maar neurodivergente cliënten vertellen mij vaak dat ze dat de hele dag ervaren. Iedereen kent het gevoel van overprikkeling wel, maar voor een neurotypisch persoon is dat eerder een uitzondering. Voor neurodivergente mensen is dat veel vaker de norm gedurende de dag.’

Bovendien ziet Clifford bij haar cliënten vaak dat zij zich ongelukkig voelen omdat zij niet zichzelf kunnen zijn. ‘Bijvoorbeeld omdat ze het tempo van de samenleving niet kunnen bijhouden, veel informatie tegelijkertijd moeten verwerken, snel moeten schakelen en moeten meedoen met gesprekken in groepen.’ Een simpel voorbeeld is smalltalk met collega’s in de pauze. ‘Dat is voor mensen met autisme vaak heel moeilijk, maar ook mensen met ADHD kunnen hier moeite mee hebben; zij raken wat sneller hun focus kwijt.’

De psycholoog benadrukt dan ook het grote verschil tussen prestatie – het voldoen aan een bepaalde norm – en expressie – het kunnen uitdrukken wie je echt bent. ‘In mijn praktijk zie ik vaak dat neurodivergente personen hiermee worstelen. De eisen die de maatschappij hanteert, passen niet bij de manier waarop hun brein functioneert. Daardoor voelen ze zich soms buitengesloten.’ Het gevoel er niet bij te horen, kan bijdragen aan het ontstaan van depressieve klachten. Bovendien worden neurodivergente personen in hun kindertijd al vaak gecorrigeerd op hun ‘atypische’ gedrag, zegt Clifford: ‘Druk zijn, dromerig, of ongepaste dingen eruit flappen. Als je altijd te horen krijgt “doe toch eens normaal”, dan is het niet gek dat je een laag zelfbeeld ontwikkelt. Je vraagt je dan sneller af wat er mis met je is.’

Heb je dus een anders werkend brein, dan kom je daardoor vaker voor uitdagingen en moeilijkheden te staan. Daartegenover staat dat je misschien júíst beschikt over sterke kanten en talenten. Op 16 juni staan we hier extra bij stil: dan is het Neurodiversity Pride Day.

‘Op Neurodiversity Pride Day staan wij als neurodivergenten even stil bij waar we trots op zijn in ons eigen leven, de liefde die we onze familie en vrienden brengen, de waarde die we toevoegen aan teams en de dagelijkse moed die nodig is om jezelf te zijn’, schrijft de Neurodiversity Foundation op hun website. Ook Clifford benadrukt het belang van deze dag, en de vele waardevolle eigenschappen waar mensen met een vorm van neurodivergentie over beschikken. ‘De vraag “wat is er mis met mij?” mag vervangen worden door “wat is er mis met de samenleving, en hoe kan ik krijgen wat ik nodig heb?”. Ik hoop op meer inclusiviteit. Want we hebben elkaar en elkaars eigenschappen nodig. Chaos, precisie, flexibiliteit, creativiteit, binnen of buiten de lijntjes kleuren, outside the box denken. Allemaal belangrijk en waardevol.’