Hoe ontstaat wantrouwen tegenover de overheid?

In Filemon en de complotten gaat Filemon Wesselink in gesprek met een aantal mensen die complottheorieën aanhangen. Hoe zijn ze hierin gaan geloven? En waar komt het wantrouwen richting de overheid vandaan?

Op het Malieveld in Den Haag, het Museumplein in Amsterdam en in de binnenstad van Eindhoven komen de afgelopen maanden groepen mensen bij elkaar om te demonstreren tegen de coronamaatregelen. Tussen de honderden demonstranten staan steevast Leo en Nadia. Ze hebben een andere angst en een ander verhaal, maar een ding hebben ze gemeen: al vroeg in hun leven raken ze verstrikt in een conflict met de overheid.

Leo Stoter
Leo had in het verleden een strandtent in Scheveningen, maar deze raakte hij in het jaar 2000 kwijt na een conflict met de gemeente Den Haag. ‘Ik heb vijftien jaar op de grens van water en zee gewoond, de mooiste tijd van mijn leven.’ De gemeente wilde de vrijstaat die aan het Zuiderstrand was ontstaan aan banden leggen. Leo kwam daartegen in opstand. Naar zijn idee heeft hij nooit een eerlijke kans gehad om zijn strandtent te behouden. ‘Een aaneenschakeling van fraude en malversaties met maar een doel: Stoter moet weg. Want Stoter is de vervelende man en als hij gehoor krijgt dan hangen wij. En dat is wat er met mij is gebeurd, want ik had allerlei klachten ingediend over vormen van malversaties en daarom hebben ze mij een kopje kleiner gemaakt.’

‘Heb je niet het idee dat door deze hele zaak jij een te donker beeld hebt van de hele overheid?’, vraagt Filemon aan Leo. Dat denkt Leo niet. ‘Ik ben niet heilig, ik ben niet onschendbaar. En ik sla ook weleens de plank mis.’

Nadia Duinker
Nadia heeft in het verleden eens een conflict gehad met de overheid. ‘Toen ik twintig was heb ik een tijdje als freelancer coördinatiewerkzaamheden gedaan tussen een Duits uitzendbureau en kledingzaken. Daar regelde ik magazijnpersoneel. Toen zijn uiteindelijk in dat proces een aantal werknemers te werk gesteld die geen tewerkstellingsvergunning hadden, of niet de juiste. Dit was in principe gewoon een administratieve fout van het boekhoudkantoor, maar de wetgeving in Nederland zit zo in elkaar dat er een kettingbeding bestaat. Dus iedereen die in de ketting verantwoordelijk is voor de tewerkstelling van ‘vreemdelingen’, zoals ze dat dan noemen, die wordt volledig aansprakelijk gesteld.’ En die aansprakelijkheid resulteerde er voor Nadia in dat ze een boete van vijftigduizend euro voor haar kiezen kreeg. ‘Die moest ik meteen betalen. Dan was ik gewoon op mijn 22e geruïneerd door de overheid, die er eigenlijk is om je te beschermen.’ In het hoger beroep is alles uiteindelijk toch kwijtgescholden.

Maar daar is het zaadje geplant voor Nadia’s wantrouwen. ‘Daar is een vertrouwensbreuk ontstaan, honderd procent. De overheid kan, naar mijn idee, door het misbruiken van wetgeving die voor een ander doel in het leven is geroepen, namelijk uit beschermingsgedachte, dit aanrichten op persoonlijk niveau.’  

En zo zijn er nog vele Nederlanders die op een gelijksoortige manier in conflict zijn geraakt met de overheid. Of dat nou de gemeente, de provincie, de ministeries, de waterschappen, het UWV, de SVB, het CBR of de politie is. Maar dat uit zich keer op keer op een andere manier. De een staat op het Malieveld, de ander begint een politieke partij.

Ray Joustra
Zoals in Almelo waar een groep gedupeerde burgers zich heeft verenigd in de politieke partij Partij Vrij Almelo. ‘Deze politiek dient de burgers niet’, aldus Ray Joustra in Opstandelingen. ‘Wij dienen ze wel. Ik zie zo veel onrecht om me heen en denk: is dit allemaal nodig? Wat kunnen we op korte termijn veranderen? Wat kunnen wij individueel voor de mensen betekenen? Ik kan dat niet alleen. Wij moeten dat samendoen.’

De reden dat hij in opstand kwam? Zijn vrouw. ‘Mijn vrouw had dringend een aangepaste woning nodig in verband met haar aandoening – ze heeft MS – en toen heb ik bij de woningstichting van alles geprobeerd, tot er op een gegeven moment een beschikbare woning was. Maar die werd om een onduidelijke reden maar niet toegewezen. We hebben een gesprek afgedwongen bij de woningstichting en binnen drie weken kreeg ze een woning toegewezen.’