Staat het demonstratierecht onder druk?

Politie en justitie moeten harder optreden tegen klimaatactivisten van Extinction Rebellion, vinden de vier formatiepartijen PVV, VVD, BBB en NSC. Staat het demonstratierecht onder druk?

Een criminele organisatie, noemt Kamerlid Lilian Helder (BBB) klimaatbeweging Extinction Rebellion. Ze maken misbruik van het demonstratierecht, volgens demissionair minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz (VVD). Die uitspraken zijn ‘dom, onverantwoord en gevaarlijk’, vindt activistenadvocaat Willem Jebbink in Spijkers met Koppen. Demonstreren is een mensenrecht, dat ligt vastgelegd in de Nederlandse Grondwet, het Internationaal Verdrag inzake Burger- en Politieke Rechten en het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Door deze uitspraken komt dat mensenrecht in de knel.

‘Een gevaarlijke move’, noemt Druktemaker Pieter Derks de uitspraken in De Nieuws BV. ‘De vragen over veiligheid zijn natuurlijk terecht (…) maar het lastige is dat Extinction Rebellion heel vaak de wet niet overtreedt. Ze zijn geweldloos, hebben zich ingelezen en weten wat ze wel en niet mogen doen. Iemand die de wet niet overtreedt, kun je ook heel lastig straffen.’

‘Demonstraties worden te veel gezien als een risico voor de openbare orde, niet als de uitoefening van een mensenrecht’, schrijft mensenrechtenorganisatie Amnesty International op haar website. Zij vinden dat de Nederlandse overheid tekortschiet in het waarborgen van het demonstratierecht.

Volgens de politiek en burgemeesters mag er alleen gedemonstreerd worden in aangewezen ruimten. Een blokkade van de A12 zou daar volgens hen niet onder vallen. ‘Dan heb je geen kennis van het demonstratierecht’, aldus Jebbink. ‘Het blokkeren van een weg wordt erkend om je stem te laten horen. (…) het basisrecht van demonstreren is dat je zelf je plek, tijd en methode kiest.’ Dit moet wel veilig en vreedzaam gebeuren. Alleen als er een gevaar is voor de openbare orde, kan de overheid dit beperken.

Zo kreeg de actiegroep Kick Out Zwarte Piet in 2015 te horen dat ze niet bij de sinterklaasintocht in Gouda mochten demonstreren, maar in een weiland moesten gaan staan. ‘Het demonstratierecht gaat er nou juist om dat je within sight and sound (binnen zicht en gehoor, red.) demonstreert. Dat je probeert de plek te vinden die de meeste aandacht creëert.’

Het afgelopen jaar zijn demonstranten van Extinction Rebellion vervolgd wegens zware misdrijven, ziet Jebbink. Zo kregen zeven demonstranten in augustus 2023 taakstraffen van 30 tot 60 uur opgelegd, wegens opruiing. Twee van hen werden schuldig bevonden aan vernieling en moesten een geldboete van 9000 euro betalen. ‘Als het gaat om oproepen tot een demonstratie, opruiing noemen ze dat, krijg je daar een strafblad voor. Ook het voorbereiden van een demonstratie is als strafbaar geoordeeld.’

Demonstratievrijheid is essentieel in een democratie, vindt 79% van de duizend ondervraagde Nederlanders van 18 tot 35 jaar in een opinieonderzoek van BNNVARA en I&O Research. ‘Demonstreren is een cruciaal middel om aandacht te vragen voor jouw standpunten en het draagt bij aan maatschappelijke verbeteringen’, zeiden we al in onze campagne Demonstreren is een mensenrecht. Denk aan demonstraties voor het vrouwenkiesrecht, het huwelijk tussen twee mensen van hetzelfde gender, het recht op abortus, meer aandacht voor de boeren en het aanstellen van de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme. ‘Ongeacht waar je voor demonstreert, zolang het vreedzaam is, heeft íédereen het recht om te demonstreren.’

Als de overheid harder optreedt tegen demonstranten, is activistenadvocaat Jebbink bang dat er een chilling effect ontstaat. ‘Dat mensen denken: weet je, laat maar. Ik blijf wel thuis. Ik doe niet meer mee met demonstreren. Mijn stem laat ik maar niet meer horen. Dat is in een samenleving waarin we heel graag pluriformiteit willen nastreven, en graag iedereen een stem willen geven, ontzettend belangrijk.’

In De Avond van de Mensenrechten staan BNNVARA en Amnesty International stil bij de kwetsbaarheid van onze mensenrechten, zoals het demonstratierecht, en het belangrijke werk dat wereldwijd gedaan wordt om dit te beschermen. Bekijk de uitzending terug via NPO Start.