De onderdrukking van de Oeigoeren: hoe zit het precies?

Ze worden gemarteld, verkracht, gesteriliseerd en zelfs vermoord in de honderden heropvoedingskampen. Al bijna tien jaar vrezen honderdduizenden Oeigoeren voor hun eigen leven of dat van hun familie. Zembla bespreekt het verhaal hierachter en neemt de huidige stand van zaken onder de loep.

Oeigoeren zijn een aan Turken verwant volk dat de islam aanhangt. Ze wonen in de Chinese regio Xinjiang, in het noordwesten van China. Van de negentien miljoen inwoners in deze regio zijn er elf miljoen Oeigoers. Ze hebben een eigen cultuur en identiteit - en zien zichzelf dus niet als Chinees.

De onderdrukking van de Oeigoeren begon in 2014. Volgens de bevolkingsgroep probeert de Communistische Partij, van president Xi Jinping, hun cultuur te vervagen en uiteindelijk te laten verdwijnen. China zegt dat de heropvoedingskampen bedoeld zijn als overheidscampagne: om terrorisme en armoede te bestrijden. Niet geheel toevallig vormt Xinjiang, de regio waarin de Oeigoeren leven, een belangrijk deel van de Nieuwe Zijderoute; een nieuw netwerk van weg- en spoorvervoer om China beter met Europa te verbinden. Wat het een aantrekkelijk gebied maakt voor Jinping en zijn partij. 

Xinjiang is inmiddels veranderd in een politiestaat. De Chinese regering heeft in de regio allerlei regels geïntroduceerd om Oeigoeren op te kunnen pakken. Zo kun je worden vastgezet als je een moskee bezoekt, een baard hebt, een hidjab draagt of een Koran in huis hebt. Alles wat zich in Xinjiang afspeelt wordt strikt geheimgehouden voor de buitenwereld. China laat er geen internationale toezichthouders toe.

Door de verschrikkelijke omstandigheden in Xinjiang vluchten steeds meer Oeigoeren naar het buitenland. In Nederland zijn er zo’n 2000 Oeigoerse vluchtelingen. Eén van hen is Omir Bekali, die in een asielzoekerscentrum in Middelburg woont. Hij werd ruim zeven maanden gemarteld in één van de heropvoedingskampen in Xinjiang, waar in totaal ruim één miljoen Oeigoeren zitten. ‘Ze willen je hersenspoelen’, zegt Bekali. ‘Ze willen dat je je etnische afkomst opgeeft.’

Bekali woonde aanvankelijk in Kazachstan en reisde in 2017 voor zijn werk naar Xinjiang. Daar werd hij gearresteerd voor het hebben van separatistische ideeën. ‘Ze binden je vast en hangen je aan de muur’, beschrijft hij de barbaarse methoden die op hem en vele andere Oeigoeren worden toegepast. ‘Ze slaan je met houten en rubberen stokken en ze gebruiken zelfs stroomstootwapens. De pijn is onmenselijk. We moesten communistische liederen zingen. Als we er niet één of twee meezongen, kregen we geen eten.’

Om de Oeigoerse identiteit te laten verdwijnen heeft de Chinese regering sinds 2016 meer dan één miljoen Han-Chinezen, een bevolkingsgroep die wordt gezien als de ‘traditionele Chinezen’, naar Xinjiang gestuurd. Zodoende sterft de Oeigoerse cultuur daar langzaam uit. In het noorden van de regio zijn de Han-Chinezen zelfs al in de meerderheid. Ürümqi, de hoofdstad van Xinjiang, ziet er tegenwoordig uit als elke andere Chinese stad.

De Oeigoeren die nog in Xinjiang wonen, worden dagelijks gevolgd door camera’s met gezichtsherkenning. En dat is niet het enige. De Chinese regering heeft ook iets bedacht om ze binnenshuis in de gaten te houden. Omdat Han-Chinezen en Oeigoeren elkaar niet liggen, laat de Chinese regering de twee verplicht kennismaken met elkaar, middels de zogenaamde etnische eenheidsweken.

Die weken houden zo goed als in dat Oeigoerse families één keer per maand bezoek krijgen van een Han-Chinees, die enkele dagen bij hen logeert. In video’s die op sociale media worden gedeeld, lijkt het een vrolijke aangelegenheid. In werkelijkheid komen deze zogenaamde Chinese vrienden langs om de loyaliteit van de Oeigoeren aan de communistische partij te beoordelen.

39 westerse landen hebben de onderdrukking van de Oeigoeren inmiddels veroordeeld en aan vier Chinese topambtenaren heeft de Europese Unie (EU) sancties opgelegd. Andere sancties of maatregelen tegen het economisch ijzersterke China, handelspartner van 130 landen (waaronder tien in de EU), blijven voorlopig uit. En dus is het einde van deze gruweldaden waarschijnlijk pas in zicht als de Chinese communistische partij zijn zin heeft en de identiteit van de Oeigoeren definitief is weggevaagd.