Compensatie leenstelsel. Hoe zit dat?

Per collegejaar 2023/2024 keert de basisbeurs terug. De groep getroffen door het leenstelsel wordt gecompenseerd, maar is het genoeg? Moet er meer compensatie komen voor de 'pechgeneratie'?

Even wat feiten op een rij:

• Op 1 september 2015 is het leenstelsel ingegaan voor alle studenten die hun eerste bachelor- of masteropleiding volgen in het hoger onderwijs.
• Per collegejaar 2023/2024 wil het kabinet het leenstelsel afschaffen.
• In totaal zijn er ongeveer 1 miljoen jongeren die onder het leenstelsel hebben gestudeerd. 
• De gemiddelde hoogte van een studieschuld is sinds de invoering van het leenstelsel in 2015 opgelopen van 12,4 duizend euro naar 15,2 duizend euro in 2020.
• Er is 1 miljard euro uitgetrokken om studenten die tussen 2015 en 2022 zijn gaan studeren te compenseren.
• Dat komt neer op ongeveer 1400 euro compensatie per student.

Met het leenstelsel zou studeren eerlijker moeten worden; de bakker betaalt in zijn belasting niet meer voor de (zoon van de) advocaat en de drempel om te studeren is voor iedereen gelijk. Toch pakt het in de praktijk anders uit. Studenten zijn na de invoering van het leenstelsel namelijk afhankelijker geworden van hun ouders, zo blijkt uit onderzoek van het Nibud. Het leenstelsel werkt niet bevorderlijk voor de aanpak van kansenongelijkheid; deze versterkt juist de verschillen tussen studenten. ‘Studenten met draagkrachtige ouders kunnen studeren zonder te hoeven lenen, anderen beginnen hun loopbaan met een financiële achterstand’, aldus Nibud-directeur Arjan Vliegenthart. Daarnaast werd het voor mbo-studenten een stuk minder aantrekkelijk om door te stromen naar het hbo. 

Wat waren de beloftes?
‘Bij de invoering van het leenstelsel is afgesproken dat het geld dat daarmee opgebracht wordt, geïnvesteerd zou worden in het onderwijs', aldus GroenLinks-Kamerlid Lisa Westerveld. Namelijk: 'in kleinschalig onderwijs, meer aandacht voor studenten, ook zouden studenten de mogelijkheid krijgen mee te praten over de investeringen.' Maar daar is, volgens het Kamerlid, weinig van terechtgekomen: ‘Deze generatie heeft wel de rekening gekregen, maar niet de beloofde investeringen gehad. Dan moet je de generatie compenseren. Dat doet het kabinet met 1400 euro.' En dat is veel te weinig, vinden de studenten.

Ook was er beloofd dat er tegen een rente van 0% (oftewel: geen rente) kon worden geleend. Hele gunstige leenvoorwaarden dus. Maar in de loop van de jaren kwamen politici daar toch op terug. En dat mocht, wat zo stond het afgesproken in de desbetreffende wet. En dus lenen studenten vanaf dat moment tegen een rente van 0,46%.

'Invoering leenstelsel was een fout'
Bij nader inzien is de invoering van het leenstelsel een fout, geeft Westerveld toe. ‘GroenLinks was een van de partijen die toen heeft ingestemd met het leenstelsel. Een aantal jaar geleden hebben we gezegd: "Dat hadden we niet moeten doen."' Het leenstelsel heeft namelijk niet het beoogde effect. Sindsdien pleit de partij voor een nieuw stelsel en ruime compensatie van de studenten, namelijk 10.000 euro. 

Ook de andere partijen die destijds voor invoering van het leenstelsel stemmen (VVD, PvdA, GroenLinks en D66) kunnen niet anders dan hun fout inzien. In 2021 wordt bekend gemaakt dat het leenstelsel per studiejaar 2023/2024 wordt afgeschaft en de basisbeurs opnieuw wordt ingevoerd. De groep studenten die onder het leenstelsel heeft gestudeerd wordt gecompenseerd. Daarvoor is 1 miljard euro uitgetrokken. Klinkt veel, is het niet. Het komt neer op zo'n 1400 euro per student. 'Studenten vinden het een fooi, als je het vergelijkt met hoeveel ze hebben moeten betalen', aldus Westerveld.

Zo'n groot bedrag aan schuld is een enorm blok aan het been voor de 'pechgeneratie'. Het levert namelijk problemen op bij het kopen van een huis. De studieschuld telt - tot teleurstelling van studenten - mee bij de hypotheek. En dat plaatst deze groep op achterstand, volgens Ama Boahene, voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond: 'studenten die eerder of later studeren hebben deze schuld niet of veel minder.’ Inmiddels is wel de wegingsfactor van deze schuld op de hypotheek veranderd, legt Westerveld uit: 'Als jij een studieschuld hebt, telde dat onder het oude stelsel voor 0.65 procent mee. Onder het leenstelsel is dat 0.35 procent. Een tijd geleden is er een motie ingediend om het helemaal af te schaffen. Maar dat is niet verstandig', aldus Westerveld. Daar sluit ook Boahene zich bij aan. ‘Je moet die schuld natuurlijk ook gewoon afbetalen, dus het drukt wel degelijk op wat je kunt uitgeven.’ Anders kunnen er betalingsachterstanden ontstaan en ‘dat wil je natuurlijk voorkomen’. Oneerlijker vindt ze de manier waarop de hypotheek wordt berekend. Namelijk op basis van het startbedrag van de studieschuld. Ongeacht hoeveel er al is afgelost. ‘Het moet gaan om de actuele schuld, niet het startbedrag.’

Hoe kan jij je studieschuld het beste afbetalen?
Hoewel ze ruim voor invoering van het leenstelsel ging studeren, weet de 40-jarige Maaike Wind hoe een studieschuld – in haar geval: 51.759,61 euro – in de weg kan staan. ‘Ik wilde iets opbouwen, maar dat kon niet zolang ik nog een grote schuld had. Ik kon geen huis kopen. Ik kon een heleboel dingen niet.’ Daarnaast levert een schuld veel stress op. ‘Het is heel zwaar om zo’n grote schuld te hebben. Over geld praten is nog steeds best een taboe en schulden al helemaal.’
In 2019 besluit in 2019 er vol voor te gaan: ‘Ik wilde niet tot mijn achtenveertigste blijven aflossen. Het duurde wel even voor ik me besefte dat het sneller kan; je hoort bijna nooit over mensen die expres sneller aflossen. Het moment dat ik besloot sneller te gaan aflossen was echt een omslag.’ Ze gaat bezuinigen op haar uitgaven en weet zo iedere maand een fors bedrag af te lossen. Twee jaar later is ze klaar. ‘Een enorm fijn gevoel.’ Haar voortgang deelt ze op haar blog genaamd Fuck Die Studieschuld. Met deze blog helpt ze nu anderen tijdens het aflossen van hun studieschuld.

Nederland móet eerlijker en gelijkwaardiger. Help je mee? Steun BNNVARA en doneer.