De 11 mooiste foto's uit Ondersteboven van de Amerika’s

Duizenden kilometers reisden Waldemar Torenstra en zijn team over de twee Amerikaanse continenten. Op hun reis voor het programma Ondersteboven van de Amerika’s ontmoetten ze veel inspirerende mensen. Geluidsman (en tweede cameraman) Thomas Sykora zette ze op de foto; Waldemar vertelt wat hij van hen leerde.

Op onze reis van New York naar Peru kwamen we langs veel inheemse volken en landen. Onze geluidsman (en tweede cameraman) Thomas Sykora maakte foto’s van de hoofdpersonen; mooier dan ik met mijn telefoon kan doen. Hier is een greep uit de portretten die dit opleverde, met een korte uitleg wie ze zijn. Taal, land en volk zijn met elkaar verbonden en vormen de basis van wat er levend is aan de volken. Een volgende keer wil ik ook graag de talen delen; nu de beelden die laten zien hoe levend de culturen nog zijn.

Ik zit met Matthias van de Tohono O’odham tribe op het land van zijn familie bij het graf van een voorouder. Matthias zingt een lied om ons welkom te heten in het land van zijn voorvaderen. Hij legt ons uit dat het lopen over zijn land hem het gevoel geeft dat een gelovige in een kerk kan ervaren. De Tohono O’odham leven al honderden jaren in het kurkdroge grensgebied van wat nu de Verenigde Staten en Mexico zijn. Tohono O’odham betekent ‘woestijn mensen’. Matthias bezoekt regelmatig zijn ouders die afgezonderd leven op het land enkele uren rijden over onverharde wegen door de Sonora woestijn.

De moeder van Matthias leeft met haar man op het land van haar voorouders. Geen elektriciteit, geen telefoon, geen stromend water, maar alles wat ze nodig heeft: de verbinding met het land. Nu haar man en zij echt oud worden is de toekomst onzeker. Hun land wordt vandaag de dag door veehouders en de rivaliserende smokkelbendes gestolen om vee te laten grazen en smokkelroutes te beheersen. De Tohono O’odham kunnen niet op papier aantonen dat het land van hun is, omdat landeigenaarschap niet bestaat in hun samenleving.

Annabel, Yaqui tribe, Sonora Mexico, staat in de uitgedroogde bedding van de heilige Yaqui-rivier in het woongebied van de Yaqui. De Yaqui-rivier is opgedroogd door voor irrigatieprojecten gebouwde dammen die het water naar de grote steden voeren. De Yaqui uit dit gebied zijn niet alleen hun bron van water kwijt en alle het dieren en planten die leven rond de rivier; ze zijn ook een heilige plek uit hun scheppingsverhaal kwijt.

Oren Lyons, vooraanstaand chief van de Seneca tribe en de Haudenosaunee gemeenschap. Lid van de mensenrechtencommissie van de VN (Verenigde Naties). Voorvechter voor de rechten van de inheemse bevolking. ‘There are today 575 different Indian nations in this country, and you know maybe 2 or 3.’ (Vertaling: 'Er zijn vandaag de dag 575 verschillende Indiaanse volkeren in dit land, je kent er misschien 2 of 3.') Een grote eer om al deze vooraanstaande leiders te mogen ontmoeten en spreken.

Kenneth Deer, Mohawk, activist en journalist in het Kahnawake reservaat in Canada. Hij schreef mee aan de verklaring van de VN over de rechten van inheemse volken. Een verdrag dat de VS en Canada niet erkennen. In de longhouse, dat dienstdeed als parlementsgebouw voor de Mohawk, legt Kenneth uit hoe de democratie werkte bij de Haudenosaunee toen in Europa de democratie nog ver te zoeken was. Er werd tussen de clans overlegd net zo lang tot er unanieme consensus werd bereikt. De vrouwen hebben hier traditioneel al honderden jaren evenveel inspraak als de mannen. Het deed ons opnieuw kijken naar waarom de westerse cultuur zichzelf vaak zo snel als dominant en superieur ziet.

Jackson, lid van de Seneca tribe en lacrosse-speler. Het spel lacrosse vindt zijn oorsprong in het scheppingsverhaal van de Haudenosaunee. De sport is ontstaan uit een heilig ritueel. Later passen de Franse kolonisten het spel aan. Ze stellen regels vast en verbieden inheemse teams om deel te nemen aan de ‘nieuwe’ sport. Tegenwoordig zien veel jongeren het als een manier om verbinding te maken met hun 'roots’.

Madonna Thunderhawk, Cheyenne river Sioux tribe, activist in hart en nieren, leider in de American Indian Movement, voor haar huis in het Cheyenne River Indian Reservation in South Dakota. Zij vecht al haar hele leven voor de rechten van de inheemse volken, voor land en schoon water. Ze was betrokken bij de bezetting van Wounded Knee in 1974, maar ook bij de Dakota pipeline in 2016. Madonna is ook de hoofdpersoon in de film Warrior Woman die op NPO Start staat.

Jesse White Bull, Hunkpapa Dakota/Lakota, stookt het vuur voor de zweethut ceremonie waarin enkele stenen urenlang worden verhit om daarna de sweatlodge te verwarmen. Op de achtergrond de heilige berg ‘Mato Tilipa’ of ‘Bear Lodge’, later door kolonisten ‘devil’s tower’ genoemd zoals veel heilige plaatsen de toevoeging ‘devil’s’ kregen van de christelijke kolonisten. Dit was de plek waar we met Ivan LookingHorse aan een Sweatlodge ceremonie mochten deelnemen. Een van de eerste stappen om via ervaringen de inheemse wereld te begrijpen.

Gregg Deal, Pyramide Lake Paiute tribe, kunstenaar, activist: ‘I can’t think of anything that undermines the American dream more, than our existence. Freedom of religion? Out. Freedom of speech? Out. Freedom to have rights over your children and body autonomy? Out. We won’t learn about these atrocities because they undermine the propaganda of the greatness of America.’ (Vertaling: Ik kan niets bedenken dat de Amerikaanse droom meer ondermijnt dan ons bestaan. Vrijheid van religie? Weg. Vrijheid van meningsuiting? Weg. Vrijheid om rechten te hebben over je eigen kinderen of lichaam? Weg. We leren niet over deze wreedheden omdat ze de propaganda over de grootheid van Amerika ondermijnen.) Indrukwekkende man en bijzonder hoe hij speelt met de 'framing' van het beeld dat van inheemse mensen gemaakt is.

De familie Yasi leeft in Monument Valley nationaal park in Navajo-land, een grote trekpleister voor toeristen. Zelf noemen de Navajo zich de Dineh. In 1864 wilde Amerika het Navajo-probleem oplossen. Meer dan 10.000 mannen, vrouwen en kinderen werden tijdens de ‘long walk’ gedwongen om 600 km te lopen naar heropvoedingskampen, met vele doden als gevolg. Als ze enkele jaren later toch mogen terugkeren is er weinig meer over van hun huizen en hun landbouwgrond. Tegenwoordig leven vele Dineh nog in armoede en worstelen vele met verslavingen. Van de enorme inkomsten die het park oplevert merken zij weinig. Als de toeristen na sluitingstijd het park verlaten is de natuurlijke pracht weer even helemaal voor henzelf. Maar hoe ze in de toekomst naar een gezonde samenleving kunnen toegroeien is hier een nog niet opgelost vraagstuk.

In Ondersteboven van de Amerika's reist Waldemar Torenstra op de motor door Noord- en Zuid-Amerika, op zoek naar inheemse volken en culturen.