Watermolens vormen het Dommeldal

Volgens ecohydroloog Hans de Mars is het Dommeldal een echt watermolenlandschap. Om dat te begrijpen, moeten we zo’n 1200 jaar terug in de tijd, naar de periode dat de eerste watermolens hier werden gebouwd.  

In dit deel van Brabant is voor Nederlandse begrippen behoorlijk wat verval, zo’n 25 meter. Water stroomt vanaf het Kempisch plateau relatief rap naar beneden. Al in de middeleeuwen kregen mensen door dat ze de kracht van het water kunnen gebruiken voor bijvoorbeeld het malen van graan tot meel.

Op verschillende punten aan de Dommel werden in de 7e en 8e eeuw al kleine watermolens gebouwd. Deze stuwen het water bovenstrooms van de molen op en gebruiken het verval in het landschap om een waterrad aan te slingeren. Dan komt daarbij dat midden door het Dommeldal ook nog de Veldbissbreuk ligt, wat voor extra verval zorgt. Juist op deze plekken waar de Dommel de breuklijn kruist, stonden en staan watermolens. 

Over de eeuwen heen werden de watermolens steeds groter en werd steeds meer water opgestuwd. Dit had allerlei gevolgen voor het landschap. Ten eerste werd de boel een stuk natter. Door het opstuwen, gaat het water een stuk minder hard stromen en blijft het langer hangen. De waterstanden stijgen, maar sediment blijft ook sneller liggen.

Het was slibvang op landschapsschaal, waardoor de dalbodem langzaam begon te stijgen. In een periode van duizend jaar is een enorme hoeveelheid zand, leem en ander materiaal neergeslagen bij overstromingen. Op het moment dat de bodem omhoog gaat, gaat het peil natuurlijk ook weer verder omhoog. De molengroei deed het landschap dus doen meegroeien.  

Omdat het zo nat was, ontstonden er vaak moerasgebieden, graslanden, rietmoerassen en drassige bossen. Waar je dit nog steeds goed kunt zien is bij de Collse watermolen. Het is een prachtige molen met een dubbel rad waar nog altijd meel wordt gemalen en olie wordt geslagen.

Het water bovenstrooms van de molen wordt opgestuwd waardoor je hier natte graslanden en ook wat moerasvegetatie hebt. Omdat het een van de weinige locaties in het Dommeldal is waar ook nog kwelwater omhoog komt, vind je hier bijzondere flora van natte natuur, denk aan zegges en orchideeën. 

Kijk zondag 9 juni 2024 om 19.25 uur naar de uitzending over het waterlandschap van de Dommel op NPO 2!