De Westfriese Omringdijk: een strijd tegen de zee

Dwars door het Noord-Hollands landschap ligt de 126 kilometer lange Westfriese Omringdijk. Een dijk die zijn functie is verloren, maar nog altijd hoog en zichtbaar in het landschap ligt. Vanwege de belangrijke geschiedenis is het nu een provinciaal monument. Maar ook de langs de dijk liggen belangrijke gebieden waar je onder én boven de grond de prehistorie tot de late middeleeuwen in kan terugvinden.

De Westfriese Omringijk is aangelegd door de Westfriezen toen de zeespiegel in de 12e eeuw steeg. Omringd door Zuiderzee, Noordzee en Waddenzee legden ze de dijkjes aan om op de rijke kleigrond te kunnen blijven boeren. In de 13e eeuw raakten de dijkjes verbonden tot heel West-Friesland was omringd. Door de inpoldering van Wieringenmeer en de aanleg van de Afsluitdijk verloor de dijk in de 20e eeuw zijn zeewerende functie.

Juist doordat de Westfriese Omringdijk het water eeuwenlang heeft tegengehouden, is dit deel van Noord-Holland nooit weggespoeld door zee. Bovendien zijn de bodemomstandigheden hier ideaal: in de kalkrijke klei blijven botresten perfect bewaard. Zo is er ontzettend veel te vinden in de grond.

Er leefden hier al vanaf de steentijd zo’n 5000 jaar geleden (prehistorie) al mensen, licht Carla Soonius, regio archeoloog bij Gemeente Hoorn, toe. De grond was toen ook al ideaal voor akkerbouw, al verbouwde men toen rogge. Er waren al weidevogels, maar de beren en edelherten die hier toen rondliepen zijn inmiddels verdwenen. Net als het veen dat hier toen nog lag, want dat is ontwaterd. Het land zakte daardoor en de zeespiegel steeg, daarom wierpen de mensen hier de dijken op.

De meeste archeologische vondsten liggen nog onder de grond. Zo is de grond onder natuur- en waterberggebieden de Kolk van Dussen en de Braakpolder waarschijnlijk rijk aan opgravingen. Maar dit laten ze erin liggen, tot er in de toekomst misschien nog betere technologie is om het eruit te halen. Nu beheert Landschap Noord-Holland deze gebieden als weidevogelgebied. Een nat bloemrijkgrasland dat niet geploegd mag worden blijkt namelijk de perfecte omstandigheid voor onontdekte schatten.

De sporen van het verleden kun je nog ook op het landschap zien liggen. Neem bijvoorbeeld de kronkelende sloten; dat zijn eigenlijk kreken van toen de Waddenzee hier nog naar binnen stroomde. Of de daliegaten uit de middeleeuwen, waar klei door boeren onder het veen is weggehaald om als verrijking over de akkers te strooien. En natuurlijk de kleiputten langs de dijk. Die zijn ontstaan toen mensen klei afgroeven om de Westfriese Omringdijk te bouwen en onderhouden. Nog altijd kun je die hier in de Kolk van Dussen zien.

Kijk zaterdag 20 mei 2023 naar de uitzending over de Westfriese Omringdijk om 19.15 uur op NPO 2!