Geert Groot Koerkamp: Wetenschap gaat ook tijdens oorlog door

In het Zoölogisch Museum in Moskou herinnert de vitrine met de uitgestorven dunbekwulp columnist Geert Groot Koerkamp aan de fragiele balans tussen behoud en verlies in de natuur. En hoewel oorlogen de internationale samenwerking onder druk zet, blijven onderzoekers wereldwijd zich inzetten om bedreigde soorten zoals de lepelbekstrandloper te redden. Voor veel wetenschappers biedt natuuronderzoek niet alleen kennis, maar ook troost in een wereld vol conflict en onzekerheid.

Lees hieronder de volledige column:

In het Zoölogisch Museum in Moskou ga ik altijd even langs de vitrine met steltlopers. Het is steeds een moment van bezinning. In de kast staat een fraai opgezette dunbekwulp. Die vloog ooit rond ergens in Rusland, waar hij vermoedelijk ook uit het ei is gekropen. En ik vraag me af hoe het zo ver heeft kunnen komen.

Vorig jaar kwam het hoge woord eruit, in het Britse tijdschrift Ibis. De dunbekwulp is er niet meer, er is althans tientallen jaren geen overtuigend bewijs gevonden dat de soort nog bestaat. Dat is bitter, en het is een les.

Onderzoekers hier in het Zoölogisch Museum hebben zich jarenlang beziggehouden met de vraag waar de dunbekwulp broedt en wat er kan worden gedaan om hem voor uitsterven te behoeden. Het was too little too late.

Voor de lepelbekstrandloper is het misschien nog niet te laat. Dat is een sympathieke kleine steltloper van 15 centimeter lang. Hij heeft een eigenaardige lepelvormige snavel en broedt in de toendra van Tsjoekotka, achtduizend kilometer hiervandaan, tegenover Alaska. Elk jaar maken de vogeltjes een gevaarlijke tocht naar de overwinteringsgebieden in Zuidoost-Azië. In totaal zijn er misschien nog maar minder dan duizend. Op wereldschaal is dat niets.

De ornithologen hier spannen zich met collega’s uit vele landen in om de soort te redden. Het is een van de voorbeelden van noodzakelijke internationale samenwerking op wetenschappelijk gebied, die ook na de Russische inval in Oekraïne niet is gestopt, al heeft die inval op veel andere terreinen wel enorme schade toegebracht aan die samenwerking. Wetenschap kan alleen gedijen bij een open en ongelimiteerde uitwisseling van informatie, en daarvan is allang geen sprake meer.

Het Moskouse museum is ook het kloppend hart van tal van projecten die de afgelopen jaren zijn opgezet in Rusland, en die ook voor Europa belangrijk zijn. Zoals atlassen van de vogels van Moskou en van Europees Rusland. Net als die van de Nederlandse atlas zijn al die gegevens opgenomen in de Europese vogelatlas van 2020.

Momenteel wordt hard gewerkt aan de eerste vogelatlas van de provincie Moskou, een gebied dat net zo groot is als Nederland. Maar waar Nederland de beschikking heeft over vele duizenden enthousiaste vogelaars, moet dat werk hier geklaard worden door slechts een paar honderd waarnemers. Die moeten daarvoor vaak ver afgelegen, slecht bereikbare en nauwelijks onderzochte gebieden bezoeken.

Het veldwerk is ook in volle gang voor een atlas van de flora van Rusland en voor een zoogdierenatlas van Europees Rusland, die is waarschijnlijk over drie jaar klaar. Rusland beslaat een enorm deel van Europa, en al die informatie is noodzakelijk als je een goede indruk wilt krijgen van de omvang en verspreiding van Europese populaties.

Wetenschap is van alle tijden en gaat altijd door, ook in tijden van oorlog en rampspoed, en dat is belangrijk. Maar voor veel van de mensen die al dat onderzoek uitvoeren is de natuur ook een belangrijke uitlaatklep, een bron van troost en zingeving in een tijd van zoveel zinloos geweld en menselijk lijden.

En dus trekken mensen erop uit, op zoek naar planten, vogels, zoogdieren en insecten. Ondanks alles, altijd en overal. In Rusland, maar ook in Oekraïne, in Syrië en zelfs in Gaza.