'Longkanker is niet de schuld van de roker'

Met behulp van longarts Wanda de Kanter en advocate Bénédicte Ficq deed ze als eerste ter wereld strafrechtelijk aangifte tegen de tabaksindustrie. Het Openbaar Ministerie onderzoekt de aangifte en heeft Ficq laten weten binnenkort met een besluit over de vervolging te komen. Dan is duidelijk of de eerste strafprocedure tegen de tabaksindustrie er ook echt gaat komen. 

Anne Marie heeft vier kinderen van 6, 7, 8 en de oudste is 19 jaar. Die woont al op zichzelf in Engeland. “Alle kinderen weten dat ik ziek ben. Het leven gaat gewoon door. De kinderen hoeven niet preventief in therapie omdat ik uiteindelijk doodga. Ik wil dat ze normaal en onbezorgd kunnen leven. De kanker is niet iedere dag aanwezig in ons gezin.”

Toch blijkt dat soms erg lastig: “Mijn man moest vanochtend naar het ziekenhuis en normaal brengt hij de kinderen naar school. Door mijn ziekte zijn zenuwen beschadigd en heb ik ‘s ochtends zware hoofdpijnen. Vanmorgen moest ik dus de kinderen naar school brengen en werd halverwege gedwongen te stoppen. Ik moest mijn hoofd naar beneden houden zodat de pijn zakte. Mijn dochter zei toen: ‘Mama nu weet ik weer waarom je ons ’s morgens niet naar school kunt brengen en dat vind ik heel erg voor jou.’ Dan breekt je hart als je dochter zoiets zegt.”

Hoewel ze niet dagelijks met haar ziekte bezig probeert te zijn, groeit wel haar boosheid jegens de tabaksindustrie. “Hoe kun je met jezelf leven? Je ontwikkelt een product waaraan mensen echt doodgaan. Van cola ga je niet dood. Van sigaretten sterven 6 miljoen mensen wereldwijd per jaar. Je hebt bloed aan je handen.”

Voor haarzelf is het al te laat, maar Van Veen wil de zaken vooral veranderen voor haar kinderen, voor jongere generaties. Het is haar dan ook absoluut niet te doen om een schadevergoeding. “Ik eis geen enkele financiële vergoeding. Zou ik dat wel doen, dan zou dit niet te rijmen zijn met het beschermen van mijn kinderen. De tabaksindustrie kan dan haar misdadige praktijken voortzetten waarmee zij zoveel onnodige slachtoffers maken. De leeftijd waarop je mag roken is dan wel verhoogd naar 18 jaar, maar ik zie nog steeds kinderen van twaalf jaar op straat roken. De tabaksindustrie lacht zich rot. Het heeft totaal geen effect. Het is een legaal product. Mensen creëren het en staan het toe om sigaretten aan kinderen te geven.”

Wanda de Kanter, longarts bij het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam, heeft zelf jarenlang gerookt. Dagelijks ziet ze de gevolgen van roken. “Mijn werk bestaat grotendeels uit mensen die ziek zijn of doodgaan door roken. 80 tot 90 procent van de patiënten die ik zie, roken of hebben gerookt. Ik werk nu dertig jaar en mijn hele leven ben ik bezig om mensen te vertellen dat ze doodgaan.” Volgens De Kanter neemt de solidariteit in de samenleving af als het om rokers gaat. “Fabrikant Philip Morris beweert dat roken een vrije keuze is. Dat is bewezen niet waar. Door die marketing wordt aan rokers een schuldgevoel opgelegd. Terwijl bijna iedereen als kind begint. Je bent jong en overmoedig en hebt geen idee. Met experimenteren raak je al verslaafd. Het is net zo verslavend als heroïne en cocaïne.”

Voor Anne Marie is het te zwaar is om alle zaken te regelen rondom de aangifte. Bénédicte en Wanda, maar ook een hele hoop anderen nemen het grootste werk op zich. Inmiddels hebben duizenden individuen, maar ook grote organisaties als KWF Kankerbestrijding en de NFK (Nederlandse Federatie Kankerpatiëntenorganisaties) zich aangesloten bij de ondersteunende beweging Sick of Smoking. “Bijna 100.000 mensen staan achter de aangifte”, zegt De Kanter. Anne Marie is er blij mee: “Het moet wel, zo’n team. Het is zo immens en ik weet niet hoe lang ik nog leef. Alle belastende zaken hoef ik niet te doen. Maar ik ga wel naar het kantoor van Bénédicte als er iets belangrijks besproken wordt. Wanda en Bénédicte spreek ik regelmatig. Met de rest houd ik contact via de mail.”

Stoppen met roken’ staat bij velen ieder jaar bovenaan de lijst met goede voornemens, maar dat het gevecht tegen de sigaret zwaar is weet Anne Marie als geen ander. “De verslaving is zo hardnekkig. Al staat er iemand voor je met zwarte longen, zodra je als roker weer buiten komt steek je er weer een op. Voor mijn diagnose is het niet gelukt om te stoppen. Pas een maand erna.”

Van Veen zag de documentaire  ‘De Vervangers’  en verdiepte zich in de industrie. Ze ontdekte naar dat ze als kind met opzet verslaafd is gemaakt. “De tabaksindustrie doet zijn uiterste best om jongeren verslaafd te krijgen aan tabak door het toevoegen van honderden stofjes en agressieve marketing- en lobby-strategieën. Ze noemen kinderen  replacement smokers , die de plaats moeten innemen van de vroegtijdig overleden rokers. Nu pas zie ik dat ik een slaaf was van de industrie.”

Niet-rokers begrijpen dat vaak niet, denkt Van Veen. “Ik was zo verslaafd. Dat is heel moeilijk over te brengen.” Longarts De Kanter herkent het onbegrip en stoort zich aan het stigma dat veel rokers wordt opgelegd. “Ik wil aan de kant van de roker staan. Niet rokers  bashen . Stoppen is voor de een zoveel moeilijker dan voor de ander. Dat heeft met omgevingsfactoren maar ook met erfelijke factoren te maken. Het is niet zo dat als je niet meer rookt, je geen risico loopt. Zestig procent van de longpatiënten is al jaren gestopt met roken. Ik heb jaren terug ook gerookt. Het kan mij ook nog overkomen. Het stigma van dat het je eigen schuld is als je longkanker krijgt, daar ben ik zo ontzettend op tegen.”

Voor Anne Marie werkte het dat ze echt inzag dat ze een slaaf was van een door de mens gecreëerd product. Tegen rokers die willen stoppen wil ze zeggen: “Je moet ontzettend streng voor jezelf zijn. Het is een afschuwelijke verslaving, maar er gebeurt niks als je stopt. Je raakt niks kwijt. Alleen dat sigaretje van de tabaksindustrie. Ik had nooit gedacht dat ik zonder sigaret zou kunnen. Het is een  mindset .  Reset your brains  en ben ontzettend hard tegen jezelf.”

De Kanter is deskundig te noemen als het gaat om advies over stoppen met roken. Ze schreef ‘Nederland stopt met roken’ waarvan zojuist de tiende druk is verschenen. Volgens haar is het belangrijkste om goed voorbereid en onder begeleiding te stoppen. “Je moet niet denken dat je slap bent als het niet lukt. De gemiddelde roker heeft zes of zeven stoppogingen nodig. Realiseer je dat mensen verschillen. Voor de een is het veel makkelijker om te stoppen dan voor de ander.”

Hoewel haar strijd zich vooral richt op de tabaksindustrie, ‘de bron’ zoals ze het zelf noemt, ziet Anne Marie wel degelijk een rol voor de overheid. En in het bijzonder de minister van Volksgezondheid. “De vorige minister Schippers had veel met de tabakslobby te maken. Ik vind dat je je als minister kapot mag schamen dat je een product toestaat wat zo dodelijk is. Neem je verantwoordelijkheid. Waarom onderneemt de politiek geen actie als kinderen op straat roken van 12 tot 16 jaar? De minister heeft behoorlijk wat steken laten vallen. Dat vind ik heel erg.” De ZEMBLA-aflevering ‘ Minister van Tabak ’ gaat over de lobby van de tabaksindustrie en toenmalig minister Schippers. Meer over de tabakslobby is ook te lezen op de onderzoeksjournalistieke website  Tabaknee.nl .

De Kanter wil dat de prijs van sigaretten fors omhoog gaat en een einde aan de zichtbaarheid van sigaretten. “Geen pakjes met mooie kleurtjes en ijzersterke logo’s die jonge kinderen verleiden, maar gewoon blanco. En minder verkooppunten. Heel goed dat een winkel als Kruidvat stopt met de verkoop. Er zijn 60.000 verkooppunten in Nederland. Bijvoorbeeld benzinestations, die halen een groot deel van hun omzet met de verkoop van sigaretten, terwijl je niet eens mag roken in de buurt van een tankstation.”

Binnenkort is er eindelijk duidelijkheid over de strijd die Anne Marie van Veen en Wanda de Kanter voeren. Met Anne Marie verliep het afgelopen jaar best goed, vindt ze zelf. Ze krijgt om de zes weken een scan.

“De laatste was drie weken geleden en de kanker is nog steeds stabiel.” Het wordt wel steeds moeilijker om het dagelijks leven vol te houden. “De medicatie waarvan ik blijf leven is er nog steeds niet voor mij. Mentaal is het loodzwaar. Als de kanker resistent is tegen de therapie die ik nu krijg, is er niets meer.”

Door: Zembla