Hoe staat het ervoor met de rookvrije generatie?

Om jongeren verslaafd te krijgen aan tabak voegt de tabaksindustrie honderden stofjes en agressieve marketing- en lobby-strategieën toe, vertelt ex-roker Anne Marie van Veen in Zembla. Moeten jongeren niet beter beschermd worden?

Op haar 15e steekt Anne Marie van Veen haar eerste sigaret op. Als ze 26 jaar later de diagnose longkanker krijgt, stopt ze met roken. ‘Longkanker is niet de schuld van de roker, de tabaksindustrie heeft bloed aan haar handen.’ Daarom vindt ze dat jongere generaties hier beter tegen beschermd moeten worden.

‘Hoe kun je met jezelf leven? Je ontwikkelt een product waaraan mensen echt doodgaan. Van sigaretten sterven 6 miljoen mensen wereldwijd per jaar’, aldus Van Veen. In 2016 doet ze, als eerste ter wereld, strafrechtelijk aangifte tegen de tabaksindustrie. Poging tot doodslag en poging tot zware mishandeling, noemt ze het. Roken veroorzaakt namelijk de meeste kankergevallen: 16%. Inmiddels telt Nederland meer dan 2,5 miljoen rokers, waarvan jaarlijks 20.000 de diagnose kanker krijgen. Elk half uur overlijdt er iemand in Nederland aan kanker, veroorzaakt door roken. Van Veen overlijdt in 2019 op 46-jarige leeftijd.

‘In een vape zit evenveel nicotine als in een heel pakje sigaretten’, vertellen longartsen Roline de Boer en Jelco Tramper aan Spuiten & Slikken. Ondanks dat vapen als gezond alternatief voor roken wordt gepromoot, is de stap naar roken juist drie keer groter. De twee longartsen noemen vapen zelfs ‘net zo verslavend als heroïne en cocaïne’. Ook vapes zonder nicotine zijn slecht voor je, omdat je nog steeds giftige stoffen inhaleert. ‘Het is namelijk niet zo dat je water zit te roken. De longen willen schone lucht.’

Doordat de tabaksindustrie veel geld pompt in het promoten van vapes, raken veel jongeren eraan verslaafd. ‘Als ze eenmaal een 14- of 15-jarige aan de vape hebben, is het doel behaald’, aldus De Boer en Tramper. ‘Die blijven namelijk jarenlang flink betalen voor hun verslaving.’

Het aantal dagelijks rokende 16-jarigen stijgt sinds 2021. ‘Dagelijks roken vinden we eigenlijk synoniem aan verslaafd. Dat is precies wat we niet willen, als we op weg zijn naar een rookvrije generatie’, vertelt arts-epidemioloog en rookexpert Esther Croes van het Trimbos-instituut in de podcast Echte Oogappels. Het aantal jongeren van 12 tot en met 25 jaar dat in 2023 rookt, is bijna net zoveel als het aantal jongeren dat vapet: 27,4% tegenover 21,7%. Van de jongeren die maandelijks vapen, rookt 69,1% ook maandelijks een sigaret, aldus het Trimbos-instituut.

In 2018 stelde de overheid het Preventieakkoord op. Een van de doelen: in 2040 een rookvrije generatie hebben. Maar het RIVM luidde begin 2024 de noodklok. Met de huidige maatregelen gaan we dit doel bij lange na niet halen. Wat gaat er fout?

De leeftijdsgrens voor de verkoop van (e-)sigaretten, vapes en andere nicotinehoudende producten moet vanaf 2030 jaarlijks met één jaar omhoog, vinden vier organisaties die in 2022 een burgerinitiatief voor een rookvrije generatie zijn gestart. Nicotinehoudende producten zijn inmiddels al wel afgeschermd op verkooppunten en de accijns op tabak wordt vanaf 1 april 2024 verhoogd. Verder willen de vier organisaties dat er beter gehandhaafd wordt op het verkoopverbod van onder meer vapes aan minderjarigen. Dat laat nu te wensen over, ontdekt Zembla.

De grootste winst valt echter te boeken op het gebied van preventie, met name als het gaat om longkanker door roken. Dat zegt radiotherapeut-oncoloog Lukas Stalpers van het Amsterdam UMC in Vroeg!. Preventie is een van de belangrijkste pijlers uit de Nederlandse Kanker Agenda, die in november 2023 is gepresenteerd. Hierin staan twintig doelen om de impact van kanker op de samenleving te verminderen. ‘Als je kijkt naar de jeugd; daar gaat het echt niet goed’, aldus Stalpers, refererend aan het aantal jongeren dat rookt en vapet.

‘Kanker ontwikkelt zich in de loop van jaren; soms wel tientallen jaren. Het begin kan gemaakt zijn in die jeugd’, vult Eva Noorda tot slot aan. Zij is chirurg-oncoloog bij het Isala Ziekenhuis in Zwolle. ‘De preventie bij de jeugd voor gezond gedrag is echt wel heel erg nodig.’