Wie betaalt de rekening van de stikstofcrisis?

Het kabinet heeft in totaal 24,3 miljard euro gereserveerd voor het oplossen van de stikstofcrisis. Maar wie gaat dat betalen?

24,3 miljard: dat is niet niks. Met dit geld worden boeren die veel stikstof uitstoten dicht bij kwetsbare natuurgebieden (de zogenaamde piekbelasters) uitgekocht of gecompenseerd. Ook is er geld nodig voor natuurverbetering. 

Die rekening komt, volgens journalist Marcia Luyten, terecht bij de volgende generaties. 'Nu worden de kosten van die uitkoopsommen afgewenteld op de generaties die komen. (...) de manier waarop deze machinaties in gang worden gezet legt die rekening bij de volgende generaties.' En dat is niet fair, vindt zij.

'Eigenlijk moet je zeggen: moeten we niet gaan beprijzen wat nooit had gemogen? Dus dat je de kosten legt bij de mensen die tientallen jaren gigantisch veel winst hebben gemaakt bij het uitstoten; bij het vervuilen van de omgeving. Misschien moeten die groepen ook veel meer de kosten gaan dragen', aldus Luyten in Buitenhof.

Nou bijvoorbeeld de Rabobank, ook wel bekend als de boerenleenbank – omdat die in Nederland de belangrijkste financier is op het gebied van landbouw. Daarom doet vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans al in 2021 een oproep aan de banken in een interview met Zembla. Timmermans: ‘Ik zeg tegen de Rabobank en tegen alle financiële instellingen: kijk eens goed naar je boeken en kijk welke van de leningen die je hebt uitstaan nog toekomst hebben.’ Timmermans onderstreept de belangrijke taak die is weggelegd voor banken om boeren lucht te geven om de omslag te kunnen maken. Boeren zitten namelijk vast aan de leningen - voor bijvoorbeeld landbouwvoertuigen, grond en stallen - die zij jaren geleden hebben afgesloten bij de bank. Terwijl ze nog bezig zijn met het afbetalen van die schuld wordt gelijktijdig van ze verwacht te investeren in verduurzaming. Daarom pleit Timmermans in Zembla voor het afschrijven van die leningen. ‘Ik denk dat die bedrijven goed geadviseerd zouden zijn door vroeg te beginnen met het afschrijven van die leningen. Want als ze dat niet doen, dan hebben ze over een aantal jaren leningen in de boeken staan die niets meer opbrengen, die ze helemaal kwijt zijn. En dan is het nog duurder’, aldus Timmermans.

De Rabobank staat daar echter niet bepaald om te springen, weet Zembla-journalist Ton van der Ham. Want met het kwijtschelden van de boerenleningen is het probleem nog niet verholpen: banken hebben namelijk ook investeringen gedaan in en leningen verstrekt aan zogeheten agrochemische bedrijven, zoals producenten van bestrijdingsmiddelen; producten die in de biologische landbouw niet meer nodig zijn. ‘Banken zitten er vuistdiep in’, aldus Ton. En dat zorgt, zo blijkt ook uit verhalen van verschillende deskundigen, voor een belemmering: ‘Ze vertragen omdat er zulke grote economische belangen op het spel staan. Zo veel miljarden euro’s zitten nog in dat systeem. En dat, zo lijkt het, willen ze zo lang mogelijk in stand houden. Dus: boeren die willen verduurzamen vangen bot bij de bank.’ En dat weet die bank ook. ‘Wij dragen als bank medeverantwoordelijkheid voor hoe het systeem nu is’, aldus directeur duurzaamheid bij Rabobank Bas Rüter tegen Zembla.